Social media wordt overspoeld door zogenaamde nieuwssites die vooral meningen en politieke propaganda verkopen als nieuws. Ze presenteren zich als ‘online nieuwsplatforms’, maar missen elke journalistieke basis. Ze zijn het digitale onkruid op de vuilnisbelt van de politiek: luidruchtig, giftig en dodelijk voor de kwaliteit van het publieke debat. 

Deze platforms duiken overal op - via Facebook, TikTok, WhatsApp. Wat ze verspreiden, is geen nieuws, maar rotzooi: misleiding verpakt als informatie. Ze hebben geen redactie, geen adres, geen hoofdredacteur en vaak geen of nader geïdentificeerde auteur bij hun artikelen. Niemand draagt verantwoordelijkheid, niemand kan worden aangesproken. Er worden ook 'normale' berichten geplaatst om de schijn te wekken dat het om een echt mediahuis gaat. 

Wat ze in elk geval produceren, is een eindeloze stroom aan meningen, vaak politiek gekleurd en strategisch gestuurd. Hun doel is niet informeren, maar infecteren. Achter de schermen trekken schimmige groepen aan de touwtjes - politieke spelers die chaos zaaien, verdeeldheid, (vaak etnisch) bevorderen en het vertrouwen van burgers in de echte media ondermijnen. Hun nepnieuws bestaat uit gefabriceerde citaten, bewerkte foto’s, oude beelden die als actueel worden gepresenteerd en zogenaamd “onthullende” verhalen zonder één verifieerbare bron. Hun boodschap is als gif in honing: verleidelijk, maar dodelijk voor het publieke vertrouwen.

De schade aan de samenleving is groot. Desinformatie tast het fundament van democratie aan. Polarisatie vervangt dialoog, en eerlijke journalistiek dreigt te verdrinken in een zee van leugens. Feiten worden gemanipuleerd, emoties worden opgeblazen, en burgers weten niet langer wat waar is en wat niet. Wat vrijheid van meningsuiting lijkt, is in werkelijkheid georganiseerde misleiding.

Tegen deze digitale vervuiling moet kordaat worden opgetreden - niet met censuur, maar met verantwoordelijkheid. Het is aan de echte media, aan de professionele journalistiek, om deze spookhuizen te ontmaskeren en het publiek te wapenen tegen hun invloed. Niet om vrijheid te beperken, maar juist om haar te beschermen.

Vrijheid van meningsuiting en persvrijheid zijn verankerd in onze Grondwet en in internationale verdragen zoals het BUPO-verdrag en het Inter-Amerikaans Verdrag voor de Rechten van de Mens. Maar vrijheid is nooit absoluut. Ze bestaat alleen binnen de grenzen van waarheid, verantwoordelijkheid en ethiek. De Nederlandse wetenschapper  H.A. Visser stelt in zijn onderzoek naar mogelijke implicaties voor de toekomst van de journalistiek dat; echte persvrijheid alleen kan worden gegarandeerd door onafhankelijke redacties die werken binnen professionele en morele kaders. Dáár ligt de scheidslijn tussen vrijheid en misbruik.

Wat nu dringend nodig is, is transparantie: een publieke lijst of index van geaccrediteerde nieuwsmedia die werken met verifieerbare bronnen, redactionele verantwoordelijkheid en journalistieke codes. Wie zich daarbuiten plaatst, hoort niet thuis in de journalistiek. Echte journalistiek kost tijd, moeite en professionaliteit. Ze vraagt toewijding, integriteit en verantwoording. Fake news kost niets — behalve het vertrouwen van de samenleving.

Ook de samenleving zelf heeft een taak. Burgers moeten opnieuw leren wat nieuws is, wie het produceert en waaraan het moet voldoen. Controleer wie publiceert, let op bronvermelding, en vermijd sites die vooral schreeuwen, beschuldigen of opruien zonder ooit te corrigeren. Vrijheid van meningsuiting is geen vrijbrief voor chaos. Want wie het nieuws vergiftigt, vergiftigt de democratie. 

Wilfred Leeuwin