Het gebouw van de Belastingdienst aan de Van Sommelsdijckstraat ziet er nogal vervallen uit, alsof het ooit een beroerte heeft gehad en niet volledig is hersteld. Je vraagt je af of zijn spierballen wel goed functioneren om de belastingen te innen bij de goudsector, de casino’s en de superrijken. Maar de overheid verstrekt niet graag gegevens. Alle regeringen hebben transparantieangst. De lagere niveaus sturen je van het kastje naar de muur, de middenniveaus sturen alles naar boven, de hogere niveaus blijven stil. 

In ruil voor je belastinggeld, verwacht je goede wegen, ziekenhuizen, scholen, bescherming etc. Maar als je dat niet merkt en je het gevoel hebt dat heilige multimiljonairs weinig tot geen belasting betalen, en je je ook afvraagt hoe mensen met kleine salarissen in grote huizen kunnen wonen, dan gaat je belastingmoraal omlaag. Want je voelt je bestolen. Dit is natuurlijk overdreven, want je hebt een weg om te rijden, je kinderen gaan naar school, de politie komt bij inbraak, je kan naar de poli, er is orde en vrede, hoe gammel ook. Maar degenen die belasting ontwijken (legaal) of ontduiken (illegaal), krijgen alles gratis.

De ‘kleine’ goudsector krabt evenveel goud bij mekaar als de multinationals. Hoeveel belasting levert dat op? Illegale goudzoekers betalen geen belasting, vernietigen het milieu, maar genieten wel van alle voordelen die anderen betalen. Suriname heeft sinds 1944 een wet op de vermogensbelasting, maar niemand weet of die wet werkt. Belastingen hebben alleen zin als mensen daadwerkelijk betalen, maar als niet-betalen geen angst oproept omdat het weinig of geen gevolgen heeft, zal er veel ontwijking en ontduiking plaatsvinden en zal de staat veel geld mislopen.

Hoe gaat de overheid om met onverdiende inkomsten: ‘verdiend’ zonder inspanning? Denk aan mensen die een concessie die ze van de staat krijgen doorverkopen, zonder productie of waardetoevoeging, geldhandelaren die miljoenen verdienen door te wedden op de valutamarkt, gokbedrijven die het geld binnenhalen van gokkers, banken die via OMO-operaties miljoenen ontvangen van de CBvS. Dit laatste lijkt bijna een zwendel. Banken die kapitaal van hun klanten uitlenen aan de CBvS en dat in korte tijd met enorme winsten terugkrijgen en in eigen zak stoppen (?). 

Dergelijke verdiensten hebben niets te maken met grote vaardigheden of oordeelsvermogen, nog minder met activiteiten van hogere sociale waarde. Het is gewoon gokken of geluk. Je vraagt je ook af hoe de overheid omgaat met ‘onverklaarbare rijkdom’, van mensen die eerder in kapotte slippers en hemden met gaten rondliepen en ineens in weelderige woningen wonen met goudgerande keukens en toiletten. Deze bezittingen moeten uiteraard zoveel mogelijk worden geconfisqueerd of maximaal worden belast.

Een bijzondere belasting is de ‘meevallerbelasting’. De ‘meevaller’ is de vrucht die door de harde wind is afgewaaid. Je plukt het niet (diefstal), maar raapt het op van de gemeenschappelijke grond. Het is een extra, eenmalige belasting op onverwachte megawinsten van bedrijven, bijv. door torenhoge grondstofprijzen. In crisistijd kan de staat deze ‘overwinst’ afromen. Suriname probeerde zoiets met een goudmultinational, maar werd met de neus op het contract gedrukt. Zoiets moet je vooraf afspreken, niet achteraf. Er is wel iets willekeurigs aan het vaststellen van een financiële meevaller. Wat is meer dan normale winst? De boekhouding van de multinationals is ook lastig leesbaar. Ze zijn goed in het verbergen van winsten en verergeren van kosten.

Btw is positief, omdat het gebaseerd is op uitgaven en niet op inkomsten. Hoe meer je uitgeeft aan luxe goederen, hoe meer belasting je betaalt. Dat is rechtvaardiger, zo betalen de informele sector en de belastingontduikers toch een beetje belasting via hun uitgaven. De uitdagingen zijn controle en handhaving.

Alcohol en tabak worden ontmoedigd door hoge indirecte belastingen omdat ze als ongezond worden gezien. Het casino past in dit rijtje. Maar de casino-inkomstenbelasting is recentelijk verlaagd van 50 naar 40 procent. Bovendien zijn casino’s vrijgesteld van btw. Zorgwekkend. 

Belastingen moeten eerlijker worden verdeeld, mogen productiebedrijven niet schaden en moeten niet blijven liggen bij mensen die onverdiend of door ontduiking kapitaal ophopen. Anders wordt de middenklasse (kleine en middelgrote handelaars met kleine marges, onderwijzers, verpleegkundigen, politieagenten) onevenredig belast, waardoor er een belastingkloof ontstaat. 

De staat kan meer geld binnenhalen door de belastingdienst te versterken, een betere belastinginning en voorkomen van belastingontduiking om de belastingmoraal te verhogen. Herinrichting van de Belastingdienst en de samenleving gaan samen. Het gaat om schijven, tarieven, percentages. Waar trek je de grens?