Grondenrechten en delfstoffen: Babylonische spraakverwarring?

Nu het stof neer begint te dalen na de voortijdige beëindiging van de grondenrechtenconferentie in Colakreek, is het misschien goed om het cruciale geschilpunt tussen de regering en de vertegenwoordigers van de Marrons en Inheemsen (M&I) nog eens goed te analyseren. Dit geschilpunt betrof de eis tot eigendom van de natuurlijke hulpbronnen (waaronder ook delfstoffen).

Breekpunt op de conferentie was vooral de presentatie van VIDS-vertegenwoordiger Ricardo Lewis, die namens M&I een duidelijke claim legde op de natuurlijke hulpbronnen: “Ons standpunt is dat we eigendomsrechten willen met alles erop en eronder”. Het waren met name deze woorden, die tot een grote spanning hebben geleid tussen de delegatie van de regering en die van de M&I. Overigens hebben verschillende granmans inmiddels alweer afstand genomen van de verklaring van Lewis.

Internationale conventies en Saamaka vonnis
Hoe zit het nu precies met de grondenrechten en het eigendom van de natuurlijke hulpbronnen? Als leek op dit gebied, heb ik de afgelopen dagen nog eens de relevante conventies doorgenomen (de ILO conventies en VN verdrag inzake inheemse volkeren (UNDRID) uit 2007). Hieruit kan ik absoluut niet opmaken dat er door de VN of de ILO een volledig eigendom van de natuurlijke hulpbronnen wordt toegekend aan de in stamverband levende volkeren. Wel, dat zij door de staat betrokken moeten worden en ook toestemming moeten geven bij het exploiteren van natuurlijke hulpbronnen binnen hun woon- en leefgebieden. Ook lezen we dat er compensatie moet worden gegeven bij eventueel geleden schade.

Tot slot heb ik ook nog het Saamaka vonnis bekeken uit 2007, een lijvig boekwerk van 63 pagina’s. Volgens dit vonnis hebben tribale volkeren recht op het gebruik van natuurlijke hulpbronnen. We vinden dit met name terug in artikel 122 van het vonnis. In dit artikel lezen we onder andere: “In accordance with this Court’s jurisprudence as stated in the Yakye Axa and Sawhoyamaxa cases, members of tribal and indigenous communities have the right to own the natural resources they have traditionally used within their territory, for the same reasons that they have a right to own the land they have traditionally used and occupied for centuries. Without them, the very physical and cultural survival of such peoples is at stake”.


Definitie recht op eigendom
Kennelijk kan er dus volgens de internationale jurisprudentie in het kader van collectieve grondenrechten wel een aanspraak gedaan worden op natuurlijke hulpbronnen, mits die traditioneel gebruikt zijn bij de overleving van deze groepen. We zien immers steeds staan “ the natural resources they have traditionally used”. Te denken valt dan onder andere aan het gebruik van hout, (bos)vruchten, wild, water etc.

Het lijkt mij dat het exploiteren van delfstoffen zoals bauxiet of goud, niet binnen deze definitie valt. Wat betreft goudwinning zou er mogelijk een onderscheid gemaakt kunnen worden tussen het alluviale goud, dat al over een langere periode gewonnen wordt door de M&I, en het dieper gelegen goud dat door mijnbouw gewonnen moet worden. Het eerste zou dan misschien wel binnen de definitie vallen en het tweede niet. Anderzijds stelt de Surinaamse Grondwet duidelijk dat álle natuurlijke hulpbronnen eigendom zijn van de staat. Op dit punt zijn de Grondwet en de internationale conventies dus tegenstrijdig.

Kortom, een zeer complexe materie waarbij de verschillende stakeholders elkaar snel verkeerd begrijpen. We kunnen alleen maar hopen dat langs de weg van de dialoog zaken toch in de richting van een oplossing zullen worden gebracht.

Jan Gajentaan