Kiezen voor rechtstaat en democratie of niet?

De academische week van De Nationale Assemblee is achter de rug. De technische deskundige commissie, Commissie Lim A Po en ondergetekende hebben modellen gepresenteerd. Het oordeel van het CHof is helder namelijk artikel 9 en artikel 24 van de kiesregeling zijn in strijd met de Grondwet en enkele Internationale verdragen. Volgens artikel 144 lid 3 Grondwet zijn de artikelen 9 en 24 van de kiesregeling onverbindend, dus ze zijn niet meer rechtsgeldig.
Welk model en kiesstelsel zijn nu het beste?
- Het stelsel dat het vonnis van het CHof het dichtst benaderd.
1. Optie A van de technische deskundige commissie voldoet simpelweg niet aan de criteria van het CHof en de Grondwet.  Door slechts te schuiven met de zetelverdeling (artikel 9 van de Kiesregeling) en de grenzen van kiesdistricten onveranderd te laten, wordt er in strijd gehandeld met de Grondwet, omdat artikel 24 van de Kiesregeling onverbindend is. Als het vonnis goed gelezen wordt is het evident dat vanwege de grote verschillen in de populatie van de diverse districten er niet voldaan kan worden aan de norm van one value en daardoor wordt er getornd aan de democratische beleving die het resultaat van de verkiezing te weeg moet brengen. Uitsluitend rekening houden met artikel 9 van de Kiesregeling leidt niet tot voldoening aan het beginsel van one man, one vote, one value. Optie A is daardoor onbruikbaar en in strijd met de rechtsstaat en de democratie. Overigens is het zeer verbazingwekkend dat een commissie die zich technisch deskundige commissie noemt optie A heeft gepresenteerd als te zijn een goed model gebaseerd op recht en wet.

- Model J. van Dijk-Silos is een overgangsmodel dat nog niet helemaal voldoet aan de norm van het CHof. Het is gebaseerd op een landelijk evenredigheidsstelsel en een districtenstelsel (41 zetels om 10 zetels). De gedachte hierbij is dat de districtsbesturen niet gedemocratiseerd en te zwak zijn waardoor de kans groot zal zijn dat er niet of nauwelijks districtenparticipatie in de DNA mogelijk zal zijn hetgeen niet bevorderlijk is voor de democratische beleving in het land. Dit model is bedoeld om uitsluitend voor de verkiezingen van 2025 te gebruiken terwijl de regering direct de herstructurering van de regionale en districtsraden ter hand zal moeten nemen zodat in 2030 decentralisatie en versterkte structuren een feit zijn.
 
- Het model van de commissie Lim A Po nadert de criteria van het CHof het dichtstbij. Dit model gaat uit van volledige landelijke evenredigheid waarbij één kiesdeler geldt voor het hele land. Enkele opmerkingen bij dit model waarmee men naar mijn mening zeker rekening moet houden ter voorkoming van ernstige problemen bij de uitvoering:
o De genoemde vaste voetzetels zullen niet gehaald worden bij alle districten. Uitgaand van het aantal kiesgerechtigden per juli 2022 is de landelijke kiesdeler 398.964 kiesgerechtigden gedeeld door 51 zetels: 7.823 (afgerond) stemmen: dit geldt bij 100% geldig uitgebrachte stemmen. Er wordt nooit 100% gehaald, maar het is niet verwachtbaar dat de kiesdeler minder dan 2.109 stemmen (Coronie) zal worden. Dus de vaste voetzetels zullen zeker in Coronie niet gehaald worden omdat de zetel gehaald moet worden:
Het is namelijk geen cadeau voor districten met een geringe populatie. De vaste voetzetels zullen niet leiden tot democratische participatie van 100% van de districten hetgeen niet correct is.
Uit het bovenstaande blijkt dat het model van de commissie Lim A Po met een modificatie (namelijk het weghalen van de vaste voetzetels) voldoet aan de normen van het CHof.

o Onbegrijpelijk is het verband tussen goedkeuring grondenrechten en verkiezingen. Wat mij betreft kan deze voorwaarde weggehaald worden. Een versterking en democratisering van de districtsbesturen zal leiden tot het effect van hetgeen commissie Lim A Po wenst te bereiken.

Aanbevolen wordt om de in het rapport genoemde voorwaarden te ontkoppelen van het model en de behandeling daarvan te verschuiven naar het vervolgtraject. Een andere optie om tegemoet te komen aan de wens van volwaardige participatie van de districten is om als voorwaarde te stellen dat alle politieke partijen op hun lijst verplicht zijn om minstens één bewoner van elk district op de lijst te plaatsen en wel op een verkiesbare plaats.
 
Concluderend stel ik dat het model Lim A Po met het weglaten van de vaste voetzetels niet leidt tot vertrapping van de Grondwet en tevens toont het respect voor het vonnis van het CHof. Dus we zullen moeten gaan voor volledige landelijke evenredigheid hetgeen leidt tot one man, one vote, one value. Voor behoud van de rechtsstaat en het bereiken van de ware democratie is er geen andere keus.

Mr. Dr. Jennifer van Dijk-Silos
Passie voor Suriname