Oliediefstal in Colombia stijgt, laat spoor van milieuschade

Op een open plek in de Pacifische jungle van Colombia omcirkelt het dichte bladerdak een verlaten gebied dat is achtergelaten door een clandestiene raffinaderij, waar olieafval alles onder de voeten zwart maakt, in de grond sijpelt en de vegetatie bedekt. De geur van vochtige aarde en bloemen wordt overheerst door de stank van chemicaliën uit stilstaande poelen - het afvalproduct van een rudimentair raffinageproces dat olie die uit een nabijgelegen pijpleiding is gestolen verandert in een bootleg-brandstof die bekend staat als pategrillo, of 'krekelpoot', vanwege zijn groenige tint.

Nu de potentiële cocaïneproductie in Colombia recordniveaus bereikt, neemt volgens schattingen van de Verenigde Naties oliediefstal toe: het volume dat is gestolen uit twee van Colombia's grote oliepijpleidingen is sinds 2018 meer dan verdrievoudigd tot een gemiddelde van 3.447 vaten per dag op 30 november  volgens politiegegevens.

Maar er is weinig bekend over de omvang van de milieu-impact van lekkages van het aftappen van pijpleidingen en van illegale raffinaderijen, die zich vaak in afgelegen en gevaarlijke gebieden bevinden.

Reuters vergezelde een politie-eenheid die belast was met het aanpakken van oliediefstal in september naar twee locaties in de buurt van Tumaco, een haven aan de Stille Oceaan in het zuidwesten van Colombia die de terminal is voor de Transandino-oliepijpleiding van het land. De open plek in de jungle die de clandestiene raffinaderij beschutte - groter dan een voetbalveld - bleef zwart van de olie, hoewel de politie in maart een inval deed en de operatie ontmantelde.

De politie zei dat de raffinaderij toebehoorde aan de Urias Rondon-factie van dissidente FARC-rebellen - die een vredesovereenkomst met de regering uit 2016 afwijzen - om pategrillo te produceren voor het maken van cocaïne.

Gedraaid metaal uit vernietigde vaten en meer dan een dozijn metalen kookketels - in staat om 500 tot 1.000 liter olie te verwerken - lagen verspreid over het terrein, op iets meer dan een uur lopen van het kleine stadje La Guayacana.

Bomen in de buurt waren van hun bladeren ontdaan door vervuilende dampen die ontsnappen tijdens de raffinagewerkzaamheden.

"De schade is extreem. De dieren, de bomen - alles is totaal verbrand", zei kolonel Johan Pena, commandant van de politie-eenheid belast met de aanpak van oliediefstal in Narino, een provincie die grenst aan Ecuador en bekend staat om de cocaïneproductie. "Woorden zijn niet genoeg om de wereld de schade te laten zien."

Een groot deel van de nabijgelegen Transandino-pijpleiding - die olie vervoert van de provincie Putumayo aan de andere kant van de Andes naar Tumaco - loopt bovengronds, waardoor het een gemakkelijk doelwit is voor dieven.

In de eerste 11 maanden van het jaar werden ongeveer 951 vaten per dag gestolen uit de Transandino, een stijging van ongeveer 5% ten opzichte van het aantal diefstallen tot eind vorig jaar.

Invallen
De Colombiaanse politie had medio oktober van dit jaar 112 clandestiene raffinaderijen in de regio Tumaco uitgeschakeld, vergeleken met 103 invallen vorig jaar en 112 vernietigd in 2020, vertelde kolonel William Castano, directeur van de landelijke politie van Carabineros in Colombia, aan Reuters.

Doorgaans wordt slechts een derde van de gestolen ruwe olie gebruikt nadat deze op dergelijke locaties is verfijnd, zei Castano; de rest wordt in de grond gedumpt. Hij zei dat een illegale raffinaderij volgens een schatting van de politie gemiddeld drie vierkante kilometer van de omgeving vervuilt.

"Het beschadigt de fauna, de flora, vervuilt de lucht, beschadigt de bodem, de ondergrond, beschadigt het grondwater en schaadt ook de zijrivieren die door deze delen van het land lopen", zei Castano.

Colombia, een van 's werelds megadiverse landen, heeft tienduizenden verschillende soorten en bevat bijna 600.000 vierkante kilometer oerwouden en bossen, waarvan het behoud van vitaal belang is voor het aanpakken van klimaatverandering omdat ze grote hoeveelheden koolstof opslaan.

"We weten nog steeds niet welke gevolgen het heeft voor het milieu, omdat dit een illegaal, clandestien proces is, verborgen op onveilige plaatsen", zegt Hector Hernando Bernal, een ambtenaar van het United Nations Office of Drugs and Crime (UNODC), verantwoordelijk voor de verwijdering van in beslag genomen drugs en chemicaliën.

Het Colombiaanse ministerie van Mijnbouw en Energie zei in een verklaring dat de aanhoudende lekkages "die mensen en ecosystemen schaden" zorgwekkend waren en dat de regering de kwestie aan het onderzoeken was.

Voldoen aan de vraag
De potentiële productie van cocaïne steeg volgens de UNODC met 14% tot een recordhoogte van 1.400 ton in 2021, terwijl de vraag naar brandstoffen die in de cocaïnehandel worden gebruikt steeg tot tussen de 447 miljoen en 705 miljoen liter, vertelde de organisatie aan Reuters.

Het was niet mogelijk om te zeggen welke hoeveelheid van de brandstof pategrillo was, zei de UNODC.

"Diefstal van koolwaterstoffen versterkt ook de militaire macht van illegale gewapende groepen", zegt Katherine Casas, een onderzoeker voor energieadvocatengroep Crudo Transparente. Pategrillo is de op twee na grootste bron van inkomsten voor de bendes in Colombia, na drugs en illegale mijnbouw, en helpt hen wapens en andere uitrusting te kopen, zei Casas.

Het is ook bekend dat guerrillastrijders van het Colombiaanse Nationale Bevrijdingsleger (ELN) en dissidenten van de gedemobiliseerde FARC-rebellen pategrillo belasten tegen ongeveer US$ 2,10 per vat, volgens een rapport van de Duitse stichting Friedrich-Ebert-Stiftung dat deze zomer werd gepubliceerd.

Impact op lange termijn
Oliepijpleidingen worden vaak afgetapt met handboren, lekkende kleppen en plastic buizen, en ruwe olie wordt lukraak opgeslagen en geraffineerd, wat volgens de politie, analisten en de UNODC regelmatig tot lekkages leidt.

Zodra het bij illegale raffinaderijen aankomt, wordt de olie overgebracht naar cilindrische stills en gekookt bij hoge temperaturen. De resulterende damp, eenmaal afgekoeld, maakt pategrillo.

Afhankelijk van de grootte van een lekkage kan het tientallen jaren duren voordat de door olie verontreinigde grond is genezen en meer dan een eeuw om volledig te herstellen, zei de milieuautoriteit van Narino, Corponarino, in een verklaring.

Olielozingen op het land verstikken de poriën in de bodem, waardoor de toegang van micro-organismen tot zuurstof wordt beperkt, zei Martha Daza, een professor aan de in Cali gevestigde universiteit Universidad del Valle's school of engineering of natural resources and the environment.

"Door deze poriën te verstoppen, kan water niet circuleren en wordt de beschikbaarheid van zuurstof voor biotische activiteit in de bodem verminderd, zowel voor macro-organismen, zoals regenwormen, mieren en plantenwortels, als voor micro-organismen," zei Daza. "Het is erg schadelijk."

In Tumaco zagen journalisten van Reuters nederzettingen binnen 200 meter van de Transandino-pijpleiding. Er was olie uit een illegale klep gedruppeld en de ranken van een zwarte wolk ruwe olie kronkelden door een stilstaande plas beneden.

Plattelandsgemeenschappen die niet zijn aangesloten op de waterleiding zijn afhankelijk van rivieren en lopen gezondheidsrisico's door lekkages, aldus Bram Ebus, een adviseur van de International Crisis Group die onderzoek heeft gedaan naar de illegale olie-industrie in Colombia. "Illegale kleppen die op pijpleidingen zijn geplaatst, raken snel los. De ruwe olie die in rivieren en kreken stroomt, kan aquaducten vervuilen die hele steden bedienen", vertelde Ebus aan Reuters.