Zuid-Afrika: Voormalige president De Klerk overleden

De voormalige Zuid-Afrikaanse president Frederik Willem de Klerk, de laatste leider onder de apartheid is overleden. De Klerk speelde een sleutelrol in de overgang van het land naar democratie. Hij werd 85 jaar.

"FW de Klerk stierf eerder vanochtend vredig in zijn huis in Fresnaye na zijn strijd tegen mesothelioom (borstvlies...red)kanker", zei de FW de Klerk Foundation donderdag in een verklaring.

De Klerk en de eerste zwarte president van Zuid-Afrika, Nelson Mandela, ontvingen in 1993 de Nobelprijs voor de Vrede voor het leiden van de 'wonderlijke' overgang van de blanke minderheidsheerschappij in het land.

Einde blanke minderheidsregel
In februari 1990 hield De Klerk een toespraak in het parlement van het land, waarin hij ingrijpende hervormingen aankondigde die het begin markeerden van de onderhandelde overgang van apartheid naar democratie.

De hervormingen hieven het verbod op het Afrikaans Nationaal Congres (ANC) en andere anti-apartheidsorganisaties op en gaven toestemming voor de vrijlating van politieke gevangenen, waaronder Mandela. Het stelde ook een moratorium op de doodstraf in.

De toespraak markeerde het officiële einde van het apartheidsbeleid en het begin van de onderhandelingen die leidden tot een constitutionele democratie met gelijke rechten voor alle Zuid-Afrikanen. Verschillende parlementsleden verlieten het parlement terwijl hij sprak. Negen dagen later liep Mandela vrijuit.

Vier jaar daarna werd Mandela verkozen tot de eerste zwarte president van het land, terwijl zwarte Zuid-Afrikanen voor het eerst stemden.

Tegen die tijd hadden De Klerk en Mandela de Nobelprijs gekregen voor hun vaak gespannen samenwerking om Zuid-Afrika te brengen van geïnstitutionaliseerd racisme naar democratie.

Fahmida Miller van Al Jazeera beschreef vanuit Johannesburg de relatie tussen Mandela en de Klerk als een relatie van wederzijds respect. "Ze maakten deel uit van zeer belangrijke gesprekken die hebben geleid tot het einde van de apartheid en een vreedzame overgang in Zuid-Afrika", zei Miller.

"Dit was de apartheidsleider die zei dat er een einde zou komen aan de apartheid. Hij bleef een goede relatie onderhouden met het Afrikaans Nationaal Congres en werd later zelfs lid.”

Toch legde Miller uit dat sommige jonge mensen in Zuid-Afrika tegenwoordig met teleurstelling terugkijken op de rol die de nationale partij van de Klerk speelde tijdens de apartheid. Sommigen geloven dat de overleden leider alleen een einde maakte aan de heerschappij van de blanke minderheid omdat hij daartoe werd gedwongen. Ze beschouwen hem als "niets minder dan een apartheidscrimineel".

"Zuid-Afrika had te lijden onder internationale sancties, er waren financiële problemen en er waren protesten en geweld in het land. Volgens sommige critici zat er bijna niets anders op dan de apartheid te beëindigen", zei ze.

"FW de Klerk zal niet per se door veel mensen worden gemist, maar hij wordt erkend voor de rol die hij speelde in de democratische transitie. Maar er zijn tegenwoordig ook mensen die zeggen dat hij nooit heeft betaald voor waar hij verantwoordelijk voor was."

Betwiste erfenis
Geboren in het economische centrum van Johannesburg, in een familie van Afrikaners, een blanke etnische groep die voornamelijk afstamt van Nederlandse kolonisatoren, was de vader van de Klerk een vooraanstaande apartheidssenator die korte tijd als interim-president diende. Hij studeerde rechten, voordat hij in het parlement werd gekozen als lid van de Nationale Partij die apartheid instelde.

De Klerk bekleedde vervolgens verschillende ministeriële functies voordat hij in 1989 president werd, een functie die hij bekleedde tot hij de teugels overdroeg aan Mandela na de eerste democratische verkiezingen in 1994.

Maar de rol van De Klerk in de overgang naar democratie blijft zeer omstreden, waarbij veel zwarte mensen boos zijn over het feit dat hij er niet in is geslaagd politiek geweld in te dammen in de turbulente jaren voorafgaand aan de multiraciale verkiezingen van 1994. Critici zeggen op Twitter dat hij geen staatsbegrafenis mag krijgen vanwege zijn wortels in het oude apartheidsregime.

Tijdens zijn leven had Mandela, die in 2013 stierf, de moed van De Klerk geprezen om het systeem te ontmantelen dat hem aan de macht had gebracht. In zijn autobiografie Long Walk to Freedom schreef Mandela: "Om vrede te sluiten met een vijand moet je met die vijand samenwerken, en die vijand wordt je partner."

Hoewel hij zich al lang terugtrok uit de actieve politiek, wekte De Klerk in 2016 woede op bij aanhangers van toenmalig president Jacob Zuma toen hij hen en hun leider beschuldigde van het streven naar het bevorderen van hun persoonlijke belangen en van het in gevaar brengen van de democratie.


De Klerk maakte zijn kanker diagnose bekend op zijn 85e verjaardag, op 18 maart van dit jaar. Hij laat zijn vrouw Elita, kinderen Jan en Susan en kleinkinderen na.

"De familie zal te zijner tijd een aankondiging doen over de regelingen voor de begrafenis", voegde de stichting eraan toe.