Duurzame transitie

(Aangeboden)

Veranderkundigen hanteren naar gelang de 'school' die zij aanhangen, verschillende modellen om veranderingen in organisaties te implementeren. Sommigen maken daarbij de verbinding dat veranderstrategieën die in een bedrijf worden toegepast ook 1-op-1 toegepast kunnen worden voor transities voor maatschappelijke vraagstukken. Milieuvriendelijke goudwinning, duurzame exploitatie van het regenwoud, duurzame visserij, duurzame landbouw of een solide bancair systeem zouden dan volgens dezelfde veranderstrategieën gerealiseerd kunnen worden. In het publieke debat, vaak gevoed door emotie, worden nog majeure veranderingen voorgespiegeld. Zo zal de grote 'change' ineens ná de verkiezingen van 2020 plaatsvinden. In dit artikel geef ik aan de hand van de theorie van 'small wins' aan dat snelle en grootschalige veranderingen niet samengaan.

Ik ben in een eerder ingezonden stuk ingegaan op 'nudging: kleine tikjes van de olifantenslurf die een heel kudde olifanten de juiste richting uit navigeert". Nou zal de niet-neutrale lezer mij vanwege het gebruik van het woord 'olifant' indelen in het kamp van de oranje partij. Ik hoop dat die lezers dit artikel uitlezen.

Theorie van 'small wins'
Uit jarenlang onderzoek blijkt namelijk dat verandering vaak niet groots en meeslepend tot stand komt, maar in kleine, betekenisvolle stapjes. Niet alleen in organisaties maar ook in verschillende segmenten van de maatschappij. Dit is een belangrijk element van de theorie van 'small wins'. De vrouw achter deze theorie is Prof. dr. Ir. Katrien Termeer verbonden aan de Wageningen University & Research. Zij doet samen met haar team onderzoek naar innovatieve vormen van governance voor taaie maatschappelijke vraagstukken. De vraagstukken die ik in de inleiding van dit artikel benoem, vallen daaronder.

Kenmerkend voor deze vraagstukken is dat ze niet op te lossen zijn met enkel de traditionele governance-instrumenten van de overheid, zoals wet- en regelgeving, een intentieverklaring of een memory of understanding. Bij complexe maatschappelijke opgaven zien we over het algemeen twee dominante reacties. "Dat fiksen we wel even" of "het wordt toch niets, laat maar zitten”. Professor Termeer duidt deze reacties in haar theorie als ''simplificatie versus cynisme''. De praktijk leert dat in beide gevallen geen acties worden ondernomen. Mensen -dus ook bestuurders en politici- streven naar snelle, grootschalige én diepgaande veranderingen. Deze drie gaan niet samen; grootschalig én snel is namelijk per definitie oppervlakkig, aldus de theorie van 'small wins'.

In de publieke sector in Suriname zijn legio voorbeelden bekend van de grootschalige en snelle verandering. Of het nu het Onderwijs, de Gezondheidszorg, de Visserijsector of de Bosbouwsector betreft. Grootse plannen met een weinig effectieve uitvoering c.q. uitvoeringsapparaat waardoor het rendement van de verandering veelal marginaal is. Omdat gekozen veranderstrategieën top-down ingezet worden, er geen draagvlak gecreëerd wordt bij maatschappelijke organisaties, bedrijfsleven en andere belanghebbende partijen, wordt indirect de weerstand al georganiseerd. Bovendien ontbreekt het naar mijn observatie aan voldoende human capital óf het beschikbare human capital wordt om partijpolitieke redenen terzijde geschoven dan wel ingeruild voor duur betaalde tijdelijke consultants of minder gekwalificeerde partijloyalisten. Een recent voorbeeld is het uitrangeren van het wetenschappelijk/bestuurlijk kader van de Anton de Kom Universiteit en de governor van de Centrale Bank.

Vernieuwingsdrang
Was het niet zo dat de machtsovername door de militairen in 1980, later door linkse ideologen voorzien van een etiket een “drang naar verandering en vernieuwing” was? Bijna veertig jaar later is van die vernieuwingsdrang weinig meer te merken en leeft een substantieel deel van de bevolking onder het bestaansminimum. En bijna alle sectoren van de samenleving staan er weinig rooskleurig bij.

De kwaliteit van het onderwijs is ondanks diverse beleidsvernieuwingen nog steeds belabberd; de gezondheidszorg draait bij gratie van een betrokken inzet van zorgprofessionals, de onveiligheid viert hoogtij en het land komt internationaal steeds vaker in het nieuws als doorvoerland van harddrugs. Van ’s lands natuurlijke rijkdommen blijken vooral multinationals de vruchten te plukken. De maatschappelijke opgaven zijn van dien aard dat het een soort natuurlijke reflex oproept om tot snelle en grootschalige verandering te komen. Althans, dat is wat je sommige politici hoort roepen. Ik hecht daar geen waarde aan.

Betekenisvolle stappen
Ik zie wel enkele andere lichtpuntjes. Een belangrijk aspect van de theorie of small wins is dat initiatiefnemers van een bepaalde verandering zich niet richten op quick wins, maar zij zetten zich in op het overwinnen van maatschappelijke, juridische of politieke weerstand. Een paar voorbeelden. Groeperingen die zich inspannen om tot een verbod op het gratis verstrekken van plastic tassen te komen of inzamelpunten voor plastic flessen opzetten. Activisten die met filmpjes de vervuiling van het oppervlaktewater door het gebruik van het giftige kwik of de vernietiging van het binnenland door grootschalige houtkap, in beeld brengen. Organisaties die stelling nemen tegen de inzet van de mega-trawlers om de Surinaamse visgronden leeg te roven.

Dit zijn betekenisvolle stappen volgens de theorie van de small wins. Datzelfde geldt voor de jonge initiatiefnemers van politieke bewegingen en de mensen achter het keurmerk "Made in Suriname”. De veranderingen die deze mensen/organisaties op de agenda zetten, zijn ambitieus en vergen een lange adem, maar volgens de theorie van small wins zijn het wel ''betekenisvolle stapjes" die een grotere kans bieden op een duurzame transitie.

Echter bij weerbarstige maatschappelijke vraagstukken – en die zijn er veel in de Surinaamse realiteit - is er nooit één werkelijkheid. Om toch tot duurzame transities te komen is het zaak om verschillende partijen aan tafel te krijgen. Die hebben allen hun eigen waarden, opvattingen en belangen. En ook hun eigen feiten. Om complexe vraagstukken aan te kunnen pakken zijn andere perspectieven hard nodig. Een andere zienswijze, een ander verhaal geeft ook andere -en meer- interventiemogelijkheden. Daar zit de winst van het betrekken van al die verschillende partijen; ook van diegenen die tot de diaspora behoren.

Voorbeeld
Een voorbeeld ter illustratie. Een vriendengroep in Nederland brengt jaarlijks rond het phagwa feest een container met rollators, postoelen, sportkleding, bedden, loopkrukken en andere hulpgoederen naar Suriname. De goederen worden in Nederland verkregen via donateurs die deel uitmaken van het netwerk van de vriendengroep. De spullen worden door tussenkomst van een partnerorganisatie in Suriname rechtstreeks aan hulpbehoevende particulieren, ouderen, zorginstellingen, scholen en sportverenigingen, gedoneerd. Ongeacht de etniciteit of politieke kleur van de hulpbehoevende. Er is een groot en divers aantal personen en organisaties bij dit project betrokken. Met regelmatig terugkerende discussies over nut en noodzaak.

Welk verschil maak je met slechts één container per jaar? Dat is toch een druppel op een gloeiende plaat! Is het niet een taak van de overheid om te voorzien in goede zorg en ondersteuning? Waarom krijgt bijvoorbeeld organisatie X in Commewijne een donatie en niet organisatie Y in Nickerie? De verschillende zienswijzen binnen de vriendengroep zorgen ervoor dat niet het verhaal van één persoon dominant wordt, maar ruimte voor andere standpunten tot nieuwe en betere zienswijzen leiden.

De gebrekkige voorzieningen in de zorg, onvoldoende middelen in opvanghuizen voor de jeugd of andere maatschappelijke noden, werkt deze vriendengroep met één container zeker niet weg. Maar volgens de theorie van small wins gaat het wel om een betekenisvolle stap. Die betekenisvolle stap is net zo logisch als simpel. Voor een oudere die een postoel nodig heeft of een kind met beperking kan een rolstoel wel een groot verschil maken. Deze vriendengroep richt zich op de small wins teneinde een beweging opgang te krijgen, zodat anderen dit professioneler en grootschaliger gaan doen.

De oplossingen van vandaag kunnen de problemen van morgen zijn. De economie is niet van vandaag op morgen vergroend en gediversifieerd. De wisselkoers zal ook niet in een klap 1 op 2 worden en de schuldenberg lost ook niet zomaar op. Goudwinning zonder gebruik van kwik is ook niet morgen gerealiseerd en ook de armoede is dan de wereld niet uit. Just daarom zijn de small wins zo belangrijk. Die leiden uiteindelijk tot duurzame transities.

Drs. S.A. Ramkhelawan
Hij is werkzaam als Strategisch beleidsadviseur en verandermanager in het sociaal domein.