Premier Italië stapt op na nederlaag bij volksstemming

De Italiaanse premier Matteo Renzi treedt vandaag af, nadat hij zondag een verpletterende nederlaag heeft geleden in een referendum over de constitutionele hervorming. Zijn stap kantelt de op twee na grootste economie van de eurozone in politieke onrust.

Het besluit van Renzi om na slechts twee en een half jaar in functie te stoppen, is een klap voor de Europese Unie (EU), die al moet bijkomen van meerdere crises en worstelt om de strijd tegen gevestigde machten die de Westerse wereld dit jaar hebben gehavend, te winnen.

De euro was voor korte tijd middernacht gekelderd tot een 20-maands dieptepunt ten opzichte van de dollar. De markten zijn bang dat instabiliteit opnieuw een EU schuldencrisis kan aanwakkeren en een genadeslag kan toebrengen aan de kwetsbare banksector van Italië, in het bijzonder aan de onrustige Monte dei Paschi di Siena. Vanochtend vroeg hebben de markten zich echter hersteld.

De minister van Economie, Pier Carlo Padoan, die wordt gezien als een mogelijke kandidaat om Renzi te vervangen, zal geplande ontmoetingen met de Europese ministers van Financiën in Brussel op maandag en dinsdag missen. Renzi’s ontslag kan de deur openen naar vervroegde verkiezingen. De mogelijkheid zit er dan in dat een anti-euro partij – de oppositionele 5-Star Movement- regeermacht krijgt. 5-Star heeft zwaar campagne gevoerd tegen de grondwettelijke hervormingen.

“Ik neem de volledige verantwoordelijkheid voor de nederlaag", zei Renzi in een op de televisie uitgezonden toespraak tot de natie. Hij heeft eraan toevoegend dat hij maandag formeel zijn ontslag zou aanbieden aan president Sergio Mattarella. "Ik zal mijn opvolger begroeten met een glimlach en een knuffel, wie het ook moge zijn," zei hij, vechtend om zijn emoties de baas te blijven, toen hij zijn vrouw en kinderen bedankte voor hun steun. "Wij zijn geen robots," zei hij op een gegeven moment.

Volgens de laatste telling hebben 59,1% kiezers tegen de hervorming gestemd. Ongeveer 33 miljoen Italianen, of meer dan twee derde van de kiesgerechtigden, hebben gestemd na maanden van bittere campagne waarbij Renzi het moest opnemen tegen alle grote oppositiepartijen, met inbegrip van 5-Star die tegen de gevestigde orde is.

Mattarella zal met partijleiders overleggen alvorens hij een nieuwe premier benoemd. Het wordt de vierde opeenvolgende premier die zonder verkiezingen wordt benoemd, wat de kwetsbaarheid van het politieke systeem van Italië onderstreept. Met de volksstemming kwam een eind aan maanden van campagnevoering voor een hervorming die volgens Renzi politieke stabiliteit zou brengen in Italië. Maar tegenstanders zeiden dat de democratische checks and balances in gevaar zouden worden gebracht.

Bij zijn aantreden in 2014 had de 41-jarige Renzo beloofd het bekrompen Italië wakker te schudden. Hij presenteerde zichzelf als een sloper die vastbesloten was om de verstikkende bureaucratie te ontmantelen en gammele instellingen te hervormen.
Het referendum van zondag dat vaart moest zetten achter het wetgevingsproces door de bevoegdheden van de Eerste Kamer van de Senaat en regionale overheden te verminderen, zou de kroon van zijn werk zijn geweest. Echter hebben de hervormingen tot nu toe weinig impact gehad en hebben ze de 5-Star Movement sterker gemaakt. Het is dezelfde populistische ontwikkeling dat heeft gemaakt dat de Britten hebben gestemd om uit de unie te treden en dat de Amerikanen Donald Trump hebben uitgekozen als hun nieuwe president.

Terwijl Europa even opgelucht ademde na de verkiezingen in Oostenrijk, is elders de gevestigde orde ook op de terugtocht. Zondag hebben de Oostenrijkse kiezers onomwonden Norbert Hofer afgewezen. Hij was in de strijd om de eerste vrij gekozen extreemrechtse president in Europa te worden sinds de Tweede Wereldoorlog, maar Oostenrijk heeft anders beslist en heeft gekozen voor een Greens-leider als president.

In Frankrijk is het een ander verhaal. De Franse president François Hollande heeft vorige week aangekondigd dat hij zich niet herkiesbaar stelt voor de verkiezingen volgend jaar. En zelfs een vierde termijn in 2017 voor de Duitse bondskanselier Angela Merkel staat te wankelen.