Afbreken controle SLM-vlucht impliceert discriminatoir handelen!

(Aangeboden)

In de Nederlandse media wordt vermeld dat de Koninklijke Marechaussee afgelopen maandag een 100%-controle op een vlucht uit Paramaribo heeft afgebroken, omdat de openbare orde verstoord dreigde te raken. De passagiers raakten zo geïrriteerd, dat de marechaussee het niet verantwoord vond om de controle af te maken, terwijl het juist mede tot de taak van de Koninklijke Marechaussee behoort om wanordelijkheden te voorkomen. Wat daarvan ware: ik trek uit de verklaring van de Koninklijke Marechaussee de conclusie dat de Koninklijke Marechaussee op Schiphol kennelijk niet voldoende over de vaardigheden en capaciteiten beschikt en ook niet voldoende geëquipeerd is om een controle die niet zo soepel verloopt op bekwame, adequate en ordentelijke wijze af te wikkelen.

Ik veronderstel bekend: dat passagiers die vanaf bepaalde vertrekluchthavens op de luchthaven Schiphol arriveren, sinds december 2003 zeer intensief kunnen worden gecontroleerd op bezit van verdovende middelen. Bij deze 100%-controles kunnen passagiers ook worden onderworpen aan lijfvisitaties door de Douane. Dat betekent dat mensen niet alleen worden onderzocht aan de kleding en aan het lichaam, maar dat ook kan worden gekeken in holten van het onderlichaam. Verder wordt in de media met enige regelmaat de vraag gesteld of de 100%-controles op Schiphol wordt toegepast op vluchten afkomstig uit onder andere de Republiek Suriname wel legitiem zijn.

Rechtvaardiging
De Nederlandse Overheid rechtvaardigt de inbreuk op de privacy van de desbetreffende reizigers met een beroep op het belang van de Nederlandse Staat om drugssmokkel tegen te gaan. Daarnaast wordt betoogd dat de 100%-controle mede een zwaarwegend humanitair belang dient: het tegengaan van het met grote risico's in het lichaam vervoeren van cocaïne. Daar staat tegenover dat de 100%-controle voor reizigers erg bezwarend is. Enerzijds vanwege de selectieprocedure om verdachten aan te wijzen, anderzijds de procedure die gevolgd wordt om zekerheid te krijgen of een verdachte ook daadwerkelijk cocaïne in zijn lichaam heeft. Gelukkig kunnen de meeste reizigers via een weinig ingrijpende en kortdurende scan aantonen dat zij "schoon" zijn. Voor bepaalde risicogroepen, zoals zwangere vrouwen is deze scan niet beschikbaar en volgt een veel zwaardere procedure. Via het meerdere malen naar de wc gaan moet zekerheid verkregen worden dat er geen cocaïnebolletjes zich in het lichaam bevinden. Dat kan echter meerdere dagen duren.

Ik ben van mening dat de 100%-controle waarbij dwangmiddelen op een persoon wordt toegepast mogelijk een inbreuk vormt op de persoonlijke levenssfeer (ofwel het recht op privacy) zoals vervat in artikel 8 van het Europees Verdrag ter bescherming van de Rechten Van de Mens. In artikel 8 lid 1 EVRM is bepaald dat een ieder recht heeft op respect voor zijn privé leven. Inmenging door het openbaar gezag in de uitoefening van dit recht is toegestaan ter voorkoming van strafbare feiten. Bij de beantwoording van de vraag of een inbreuk op de persoonlijke levenssfeer (8 EVRM) gerechtvaardigd is:

i. dient te worden onderzocht of de inbreuk makende handeling een legitiem doel dient en of zij een geschikt middel is om dat doel te bereiken (het noodzakelijkheidscriterium);

ii. moet worden onderzocht of de inbreuk op de persoonlijke levenssfeer van de burger evenredig is in verhouding tot het belang van de Nederlandse Staat bij het bereiken van het beoogde doel (het proportionaliteitsbeginsel);

iii. moet worden onderzocht of het doel redelijkerwijs op een minder ingrijpende wijze bereikt kon worden (het subsidiariteitsbeginsel)

Reikwijdte
Met betrekking tot de strekking en reikwijdte van artikel 8 EVRM is van belang dat het Europees Hof voor de Rechten van de Mens op 12 januari 2010 in de zaak van de heren Gillan & Quinton tegen het Verenigd Koninkrijk een arrest heeft gewezen waarin de strekking en reikwijdte van artikel 8 EVRM aan de orde is geweest. De belangrijkste rechtsvraag luidde of het toekennen en het uitoefenen van een ruime discretionaire bevoegdheid ter voorkoming van terrorisme een ontoelaatbare inbreuk kan vormen op artikel 8 EVRM. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens bevestigt in voormeld arrest nogmaals en uitdrukkelijk hetgeen reeds in eerdere uitspraken was beslist: preventief fouilleren is een inmenging in het privéleven van een burger.

Het is thans zo dat de Nederlandse overheid louter op basis van empirische- en ervaringsgegevens vluchten komende vanuit Suriname, Aruba, Curaçao (en een aantal andere landen) als risicolanden heeft aangemerkt. Het is echter nog maar de vraag of het louter geografisch criterium op basis waarvan vluchten komende vanuit Suriname, Aruba, Curaçao (en een aantal andere landen) door Nederland als risicolanden zijn aangemerkt voldoet aan de vereisten gesteld door artikel 8 EVRM. Ik meen van niet aangezien het uitsluitend hanteren van een geografisch criterium om personen aan boord van een vliegtuig allemaal als verdachte aan te kunnen merken een onvoldoende objectieve maatstaf vormt en dus ontoereikend is om een inbreuk op artikel 8 EVRM te kunnen rechtvaardigen. Daar komt nog bij dat de bevoegde ambtenaren van Justitie en de douane op Schiphol nagenoeg uitsluitend op grond van intuïtieve en subjectieve inzichten handelen. En juist daarin zit naar mijn mening het risico dan naar willekeur gehandeld wordt en dus en het gevaar van discriminatoir handelen.

O.H.A. Mo-Ajok
Advocaat te Amsterdam