Henry Does: 12-urige werkdag schadelijk in elk opzicht

De arts Henry Does geeft zijn visie over de hoog opgelopen discussie over de twaalf-urige werkdag in de goudindustrie. Does is sociaal geneeskundige, gespecialiseerd in de arbeidsgeneeskunde en werkzaam in Nederland. Hij gaat in op vragen voorgelegd door Starnieuws.

Wat is arbeidsgeneeskunde?
‘Arbeidsgeneeskunde houdt zich bezig met gezondheidskundige risicofactoren in arbeidsorganisaties, met beroepsziekten en met arbeidsrehabilitatie. Positief gesteld richt het zich op het bewerkstelligen van een veilige, gezonde en stimulerende arbeidsomgeving. Preventie heeft grote nadruk in de arbeidsgeneeskunde'.

In de concept-overeenkomst met Surgold wordt een 12-urige werkdag mogelijk gemaakt. Ook elders in de goudindustrie komt de 12-urige werkdag voor. Is dat gezond?
‘Er zijn natuurlijk individuele verschillen tussen wat mensen aan arbeidseisen aankunnen. Maar arbeidsomstandigheden zijn niet voor de uitzonderingen, ze moeten gezond zijn voor de gemiddelde werknemer. Om arbeidsrisico’s te bepalen wordt daarom naar groepen gekeken. Dat heet epidemiologisch onderzoek. Vorig jaar is een groot review, dat is een literatuuronderzoek, gedaan naar het effect van werkdagen van langer dan acht uur oftewel structureel overwerk. Het betrof onderzoekspublicaties van de afgelopen decennia in verschillende landen. Daaruit bleek dat de mensen die structureel lange werkdagen maakten ruim 40% grotere kans hadden op hart- en vaatziekten. Canadees onderzoek in 1999 wees uit dat vrouwen die structureel lange werkdagen maakten hun risico op depressie aanzienlijk verhoogd zagen, in vergelijking tot vrouwen met een acht-urige werkdag. Mannen met lange werkdagen kregen meer overgewicht. Vrouwen en mannen die lange werkdagen hadden, gingen meer alcohol consumeren en neigden naar een ongezondere leefstijl. In 2012 bevestigde onderzoek van het Finse Institute for Occupational Health de uitkomst van Brits onderzoek van 2011. Werknemers die langer dan 11 uur per dag werkten zagen hun kans op hart- en vaatziekten met 67% stijgen, in vergelijking tot werknemers met een achturige werkdag. In de arbeidsgeneeskunde bestaat er geen meningsverschil over de stelling dat een 12-urige werkdag onacceptabele gezondheidsrisico’s met zich meebrengt.’

Kunt u concreet uitleggen hoe de gezondheidsschade wordt veroorzaakt?
‘Arbeid stelt bepaalde eisen aan de mensen. Fysieke eisen, taakeisen, eisen die samenhangen met je rol en interpersoonlijke eisen. Die eisen brengen onvermijdelijk stress, een bepaalde spanning met zich mee. Dat is onvermijdelijk. Zonder stress geen arbeid. Maar als de stress te intensief is, te frequent wordt opgeroepen of te lang duurt dan wordt het distress. Dat is de stress van overbelasting, negatieve stress. Die laat zich voelen door prikkelbaarheid, slecht slapen, te weinig of teveel eten, teveel alcohol drinken, moeheid, hoofdpijn, somberheid enzovoorts. Dat noemen we spanningsklachten. Als dat aanhoudt neemt het risico op ziekte en verzuim aanzienlijk toe. Een van de symptomen die ontstaan bij te lange werkdagen is verhoging van de bloeddruk, de voorloper van hart- en vaatziekten. Maar in de industrie zijn vaak ook veiligheidsrisico’s, die alertheid en fitheid vragen. Je kan je voorstellen dat de lange werkdag vermoeidheid met zich meebrengt en dus een grotere kans op fouten en ongevallen. Een ander probleem van structureel overwerk is gebrek aan tijd voor ontspanning en familieleven. Je geeft dus energie uit, maar tankt niet bij, dat is een recept voor burn out. Bovendien, als je zo vermoeid en gestrest thuiskomt als partner, vader of moeder, wat betekent dat voor jouw partner en kinderen? Geïrriteerd en uitgeput zijn, dat is niet de mentale staat die nodig is voor het geven van aandacht, liefde en pedagogische leiding. Dan heb ik het nog niet over het risico op meer roken en alcoholmisbruik. Die 12-urige werkdag kan dus funest zijn voor de harmonie in en het functioneren van het directe samenlevingsverband.’

Maar langere werkdagen brengen toch meer winst en dat is toch goed voor de economie?
‘Dat is korte termijn denken. Lange werkdagen verhogen zoals we eerder zagen de risico’s op ziekte. Dus ook op arbeidsverzuim. Die kosten worden doorgeschoven naar de gemeenschap, evenals de sociale kosten die mislukte gezinsverbanden met zich meebrengen. Weet u, de Dag van de Arbeid, de 1 mei-traditie, dankt zijn bestaan aan de strijd om de achturige werkdag in de negentiende eeuw. In 1919 al nam de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO) van de Verenigde Naties een werktijden besluit, waar in beginsel een achturige werkdag werd voorgeschreven en een werkweek van maximaal 48 uur. In 1935 werd besloten die werkweek naar 40 uur terug te brengen. Maar er is nu een moordende internationale concurrentie gaande, zekere met de 24/7 informatiecultuur. In dat circus van de hebzucht neigen veel bedrijven en overheden winstmaximalisatie te stellen boven de biologische en psychosociale belangen van de menselijke factor. Een treffend voorbeeld is China, waar de huidige Surinaamse regering zo tegenop kijkt. Daar worden westerse bedrijven binnengehaald op kosten van de Chinese arbeiders. Een recent schandaal vormde het grote aantal zelfdodingen door jonge Chinese arbeiders in de Apple werkplaatsen. Zij werden depressief van de onmenselijke lange werkdagen. Zeker in landen waar mensenrechten worden geschonden is de kans dat winstmaximalisatie ten koste van mensenlevens gaat, levensgroot. Handhaving van adequate arbeidswetgeving en respect voor mensenrechten gaan hand in hand.’

‘Sommige politici zeggen dat de arbeiders zelf mogen kiezen.
‘Bezitloze mensen, die niet meer hebben dan hun arbeidskracht om te verkopen, hebben maar een zeer beperkte vrijheid economisch bezien. Als jonge mensen, vaak nog onwetend en levend met de illusie alles aan te kunnen, moeten kiezen tussen werk met een 12-urige werkdag of geen werk, dan zullen er zeker zijn die de 12-urige werkdag zullen kiezen. Is dat vrijheid? Juist om de ongelijke verhoudingen tussen de bezittende klasse en de massa van bezitlozen, enigszins te compenseren is de sociale wetgeving, waaronder de arbeidswetgeving, ontstaan. In een beschaafde samenleving bestaan zulke regelingen om mensen en families te beschermen tegen armoede, uitbuiting, ziekte en gebrek. Is er bij de introductie van de 12-urige werkdag in de goudindustrie bijvoorbeeld door de verantwoordelijke bestuurders advies gevraagd aan de medische afdeling van de Arbeidsinspectie? Ik heb toevallig een collega-arts van die dienst bij mij op stage gehad. Ik weet haast zeker dat de gezondheidskundigen van de Arbeidsinspectie nooit de 12-urige werkdag zullen onderschrijven.’

‘Mensen denken hard te werken en te kunnen sparen voor hun oude dag.’
‘Vergrijzing is een groeiend probleem in veel landen. Dat betekent dat veel mensen langer moeten doorwerken, om bijvoorbeeld pensioenstelsels in stand te houden. Duurzame inzetbaarheid is in ontwikkelde landen daarom een groot thema. Niet korte termijn roofbouw, maar preventief en gezondheidsmanagement nemen toe. Geavanceerde bedrijven hebben work-life programma’s om voor werknemers het familieleven te vergemakkelijken. Want het inzicht is ook dat werknemers in goed functionerende families ook gelukkiger zijn en beter functioneren, beter gemotiveerd en betrokken zijn bij de arbeidsorganisatie. Normale en flexibele werktijden, mogelijkheden voor vrij nemen bij ziekte of familieproblemen, voorlichting rond opvoedingsuitdagingen en omgaan met financiën, dat soort instrumenten worden ingezet om een goede work-life balans mogelijk te maken. Bedrijven met work-life programma’s blijken 40% minder burn out van werknemers te hebben dan bedrijven zonder die programma’s. Vookomen is beter dan genezen.’