Column: De gedachte achter Divali

Als je ouder wordt ga je rituelen, waar je vroeger geen aandacht voor had, meer en meer waarderen.
Rituelen zijn de draden die je identiteit vormen: wie je bent, waar je vandaan komt, waar je naartoe gaat.
Neem Divali, het lichtjesfeest van de Hindoes. Mijn ouders waren Hindoe. Zij hebben mij op de wereld gebracht. Zij hebben mij verzorgd, opgevoed en de liefde gegeven waarmee ik opgegroeid bent. Ieder jaar rond Divali hadden we aan de Tourtonnelaan in Paramaribo en de Annastraat in Nieuw Nickerie, waar mijn vader vandaan komt en waar we gewoond hebben, hetzelfde ritueel. Het erf en het huis werden netjes schoongemaakt. Mijn moeder maakte vegetarisch eten klaar. Als het donker werd, verzamelden we ons in het huis waar we de diya’s aanstaken nadat mijn vader korte gebeden en wensen uitsprak. Vervolgens gingen we overal op het erf en in het huis de diya’s plaatsen. Het gaf een gevoel van rust. Als kind besef je niet eens de betekenis van het feest en de rituelen, maar je weet wel dat het bijzonder was om het mee te maken.

Na mijn tienerjaren heb religie vaarwel gezegd om filosofische redenen. Maar de laatste jaren ben ik om dezelfde redenen bezig met spiritualiteit, met geestelijke vraagstukken, met zaken als hoe om te gaan met geboorte, leven en dood, met liefde en de relatie tussen mensen onderling. Het zijn vragen waar atheïsten zich nauwelijks mee bezighouden maar die wel belangrijk zijn.
De dood van mijn ouders, kort na elkaar, laat me regelmatig stil staan bij wat liefde in je leven betekent, in dit geval liefde van en voor je ouders, of liefde van en voor je kinderen, of liefde van en voor je vrienden en vriendinnen, of gewoon liefde van en voor de persoon op wie je verliefd bent.

Divali is een feest van licht en contemplatie. Volgens een oud verhaal uit de Ramayana is de oorsprong van het feest gelegen in de festiviteiten bij de terugkeer van Ram en zijn vrouw Sita na een 14-jarige ballingschap. Het volk van Ayodhya, de hoofdstad van het rijk van Ram, vierde hun terugkomst door de hele weg te verlichten met diya’s. Volgens een ander verhaal viert Divali de redding van Lakshmi door God Vishnu van demonen. En zo zijn er nog meer verhalen over de oorsprong van Divali.

Ik heb in mijn jeugd steeds de frase gehoord dat het feest betekent “de overwinning van het goede op het kwade.” Ik heb me er nooit in verdiept.
Gek genoeg, is het een zwarte man, een Afro-Amerikaan, die mij het verhaal van de achtergronden vertelde. In zijn Divali speech aan het Amerikaanse volk legt president Barack Obama uit wat de achtergronden van Divali zijn. Hij wijdt uit over de verschillende oorsprongen van het feest en de betekenis ervan in de huidige tijd als een manier van stilstaan en nadenken over de betekenis van wat we elke dag doen.

Met zijn toespraak bereikt Obama drie doelen.
Ten eerste, hij laat aan de Amerikaanse Hindoe-gemeenschap zien dat hij hun cultuur respecteert en waardeert. Beide elementen zijn van groot belang.
Ten tweede, hij laat aan de overige Amerikanen zien dat de Hindoes erbij horen, dat ze onderdeel zijn van één natie.
Ten derde, hij toont een visie op de multiculturele samenleving die diversiteit hoog in haar vaandel heeft.

Ondanks alle discussies in het verleden over etnische tegenstellingen in Suriname heb ik het gevoel dat het in Suriname de Amerikaanse kant opgaat. Waar vroeger de Hindostaan leerde dat de Creool (nu Afro-Surinamer) zijn vijand is, groeit steeds meer de gedachte dat diversiteit en respect voor elkaar de basis moet zijn om een multiculturele natie te bouwen. Die gedachte wordt uitgedragen door de politiek, hoewel onderhuids die verdeel-en-heers tegenstellingen nog wel degelijk bestaan.

In Nederland gaan we de andere kant uit. Daar wordt diversiteit onder invloed van Fortuyn en Wilder steeds meer vervangen door assimilatie. Iedereen moet de dominante Nederlandse cultuur omarmen.

Enkele jaren geleden was ik in Leicester, een middelgrote stad in Engeland. Ik was daar op uitnodiging van leiders van de Gujarati gemeenschap. Hun ouders waren een eeuw geleden vanuit India naar Uganda gemigreerd. Vervolgens moesten zij in 1971 uit Uganda vluchten door het regime van dictator Idi Amin. Ze hebben in de loop der tijd een welvarende gemeenschap opgebouwd in Leicester.
In de Gujarati cultuur vieren ze Divali met cadeaus. Ze maken ook hun huis schoon, richten hun woning in met versieringen en geven elkaar cadeaus. Die dimensie van Divali kende ik niet. Maar het effect is geweldig. Want nu zijn niet alleen hun huizen, maar ook hun winkels ingericht om cadeaus aan te bieden. De winkels stralen een kerstsfeer uit.
De Gujarati gemeenschap heeft politici in de gemeenteraad en als wethouder. Die hebben ervoor gezorgd dat de gemeente het feest omarmd heeft en jaarlijks een groot lichtfeest organiseert. De grote winkelketens richten hun winkels in met Divali uitingen. Na Divali gaan ze dan over op de voorbereiding voor het Kerstfeest. Divali is niet alleen iets van de Hindoes, maar wordt een feest voor de hele gemeenschap net als Kerstfeest.

Als Hindoestanen in de Surinaamse gemeenschap in en buiten Suriname allerlei zaken overnemen uit Bollywood (muziek), waarom zouden we uit de Hindoestaanse Diaspora geen elementen overnemen die gewoon leuk zijn, namelijk elkaar cadeaus geven tijdens Divali. Ik pleit ervoor om een traditie in te voeren om elkaar cadeaus te geven tijdens Divali. Dat brengt het feest van een particulier huis naar de openbare ruimte, namelijk de winkels. Het is een geweldige uiting van waardering en respect voor de Hindoe-cultuur, zoals we dat ook horen te doen voor andere culturen: kerstfeest, Ramadan enz. En tijdens Divali hoeven niet alleen Hindoes elkaar een cadeau te geven, maar gewoon ook mensen die om elkaar geven en elkaars cultuur waarderen en respecteren.

Ik begrijp dat sommige mensen het bezwaar naar voren zullen brengen: “Het feest wordt commercieel en dat past niet bij Divali.” Ik erken dat commercie een element zal zijn die tot vervlakking kan leiden, maar aan de andere kant kan datzelfde element ook tot versterking van het feest leiden. Het brengt Divali naar de openbare ruimte zoals dat elders in de Hindostaanse Diaspora het geval is. En daar is volgens mij niets mis mee. Ik hoop dat die discussie hierover op gang komt.

Natuurlijk hoop ik ook dat ondernemers en sleutelfiguren uit de Hindoe-gemeenschap mijn oproep willen ondersteunen om de traditie van cadeaus geven in te voeren.
Ik ben al begonnen en heb mijn vrouw gevraagd: “Schat, wat wil je als cadeau voor Divali.”
Zij: “Laat het een verrassing voor mij zijn.”
Ik: “Ik weet wat ik wil. Iets wat ik ieder jaar vraag bij kerst en op mijn verjaardag: T-shirts, aftershave en… een kus!”.

Voor volgende week wens ik iedereen Sub Divali, met of zonder cadeau.

Sandew Hira

p.s. Het Sarnamihuis organiseert in samenwerking met Pulchri Studio en het Haags Historisch Museum in Den Haag een bijzondere Divali viering. Op zondag 11 november is er een Divali expositie in Pulchri Studio, Lange Voorhout 15, Den Haag, aanvang 18.00 uur. Op maandag 12 november is er een Divali optocht vanaf het Pulchri Studio naar de Hofvijver. Op het bordes van het Haags Historisch Museum worden Bhajans gezonden en in de vijver worden Diya´s te water gelaten. Aanvang 18.00 uur vana Pulchri Studio´s. Ik ga meelopen met deze optocht en ook diya´s te water laten.