Jimmy Carter, voormalig Amerikaans president, overleden

Jimmy Carter, de serieuze pindaboer uit Georgia die als Amerikaans president worstelde met een slechte economie en de gijzelingscrisis in Iran, maar vrede bemiddelde tussen Israël en Egypte en later de Nobelprijs voor de Vrede ontving voor zijn humanitaire werk, overleed zondag, vandaag, in zijn huis in Plains, Georgia, aldus het Carter Center. Hij was 100 jaar.

"Mijn vader was een held, niet alleen voor mij, maar voor iedereen die gelooft in vrede, mensenrechten en onbaatzuchtige liefde," zei Chip Carter, de zoon van de voormalige president. "Mijn broers, zus en ik deelden hem met de rest van de wereld door deze gemeenschappelijke overtuigingen. De wereld is onze familie vanwege de manier waarop hij mensen samenbracht, en we danken u voor het eren van zijn nagedachtenis door deze gedeelde overtuigingen te blijven naleven."

Als Democraat diende hij als president van januari 1977 tot januari 1981 nadat hij de zittende Republikeinse president Gerald Ford had verslagen in de Amerikaanse verkiezingen van 1976. Carter werd vier jaar later met een overweldigende meerderheid uit zijn ambt gezet toen kiezers Republikeinse uitdager Ronald Reagan, de voormalige acteur en gouverneur van Californië, omarmden.

Carter leefde langer na zijn ambtstermijn dan welke andere Amerikaanse president dan ook. Onderweg verwierf hij een reputatie als een betere voormalige president dan hij een president was - een status die hij graag erkende.

Zijn presidentschap van één termijn werd gekenmerkt door de hoogtepunten van de Camp David-akkoorden van 1978 tussen Israël en Egypte, die enige stabiliteit in het Midden-Oosten brachten. Maar het werd geplaagd door een economie in recessie, aanhoudende impopulariteit en de schaamte van de gijzelingscrisis in Iran die zijn laatste 444 dagen in functie in beslag nam.

De laatste jaren had Carter verschillende gezondheidsproblemen, waaronder melanoom dat zich naar zijn lever en hersenen verspreidde. Carter besloot in februari 2023 hospicezorg te ontvangen in plaats van aanvullende medische interventies te ondergaan. Zijn vrouw, Rosalynn Carter, stierf op 19 november 2023 op 96-jarige leeftijd. Hij zag er zwak uit toen hij haar herdenkingsdienst en begrafenis in een rolstoel bijwoonde.

Carter verliet zijn functie zeer impopulair, maar werkte tientallen jaren energiek aan humanitaire doelen. Hij kreeg in 2002 de Nobelprijs voor de Vrede als erkenning voor zijn "onvermoeibare inzet om vreedzame oplossingen te vinden voor internationale conflicten, om democratie en mensenrechten te bevorderen en om economische en sociale ontwikkeling te bevorderen."

Carter was een centrist als gouverneur van Georgia met populistische neigingen toen hij het Witte Huis betrok als de 39e Amerikaanse president. Hij was een buitenstaander in Washington in een tijd dat Amerika nog steeds aan het bijkomen was van het Watergateschandaal dat ertoe leidde dat Republikein Richard Nixon in 1974 aftrad als president en Ford promoveerde tot president.

"Ik ben Jimmy Carter en ik doe mee aan de presidentsverkiezingen. Ik zal nooit tegen je liegen," beloofde Carter met een brede glimlach.

Gevraagd om zijn presidentschap te beoordelen, zei Carter in een documentaire uit 1991: "De grootste mislukking die we hadden, was een politieke mislukking. Ik heb het Amerikaanse volk er nooit van kunnen overtuigen dat ik een krachtige en sterke leider was."

Ondanks zijn moeilijkheden in het ambt had Carter weinig rivalen voor prestaties als voormalig president. Hij kreeg wereldwijde bekendheid als onvermoeibare voorvechter van de mensenrechten, een stem voor de ontheemden en een leider in de strijd tegen honger en armoede, waarmee hij het respect won dat hem in het Witte Huis ontging.

Carter won in 2002 de Nobelprijs voor de Vrede voor zijn inspanningen om de mensenrechten te bevorderen en conflicten over de hele wereld op te lossen, van Ethiopië en Eritrea tot Bosnië en Haïti. Zijn Carter Center in Atlanta stuurde internationale delegaties voor verkiezingswaarneming naar stembureaus over de hele wereld.

Carter was sinds zijn tienerjaren een Southern Baptist zondagsschoolleraar en bracht een sterk gevoel voor moraliteit mee naar het presidentschap, waarbij hij openlijk sprak over zijn religieuze geloof. Hij probeerde ook wat pracht en praal uit een steeds imperialer presidentschap te halen - lopend, in plaats van rijdend in een limousine, in zijn inauguratieparade in 1977.

Het Midden-Oosten was het middelpunt van Carters buitenlandse beleid. Het vredesverdrag tussen Egypte en Israël uit 1979, gebaseerd op de Camp David-akkoorden uit 1978, maakte een einde aan een staat van oorlog tussen de twee buren.

Carter bracht de Egyptische president Anwar Sadat en de Israëlische premier Menachem Begin naar het presidentiële retraite van Camp David in Maryland voor gesprekken. Later, toen de akkoorden leken te ontbinden, redde Carter de dag door naar Cairo en Jeruzalem te vliegen voor persoonlijke shuttlediplomatie.

Het verdrag voorzag in Israëlische terugtrekking uit het Egyptische Sinaï-schiereiland en het aangaan van diplomatieke betrekkingen. Begin en Sadat wonnen beiden in 1978 een Nobelprijs voor de Vrede.

Bij de verkiezingen van 1980 waren de belangrijkste kwesties dubbele inflatiecijfers, rentetarieven van meer dan 20% en stijgende gasprijzen, evenals de gijzelingscrisis in Iran die Amerika vernederde. Deze kwesties ontsierden Carters presidentschap en ondermijnden zijn kansen op een tweede termijn.

Gijzelingencrisis
Op 4 november 1979 bestormden revolutionairen die toegewijd waren aan de Iraanse ayatollah Ruhollah Khomeini de Amerikaanse ambassade in Teheran, namen de aanwezige Amerikanen gevangen en eisten de terugkeer van de verdreven sjah Mohammad Reza Pahlavi, die werd gesteund door de Verenigde Staten en werd behandeld in een Amerikaans ziekenhuis.

Het Amerikaanse publiek schaarde zich aanvankelijk achter Carter. Maar zijn steun verdween in april 1980 toen een commando-aanval de gijzelaars niet kon redden, waarbij acht Amerikaanse soldaten omkwamen bij een vliegtuigongeluk in de Iraanse woestijn.

Carters laatste schande was dat Iran de 52 gijzelaars vasthield tot enkele minuten nadat Reagan op 20 januari 1981 zijn eed aflegde om Carter te vervangen, en vervolgens de vliegtuigen vrijliet die hen naar de vrijheid brachten.

In een andere crisis protesteerde Carter tegen de invasie van Afghanistan door de voormalige Sovjet-Unie in 1979 door de Olympische Spelen van 1980 in Moskou te boycotten. Hij vroeg de Amerikaanse Senaat ook om de behandeling van een belangrijk akkoord over kernwapens met Moskou uit te stellen.

Carter kreeg in 1978 nipt goedkeuring van de Senaat voor een verdrag om het Panamakanaal over te dragen aan de controle van Panama, ondanks critici die beweerden dat de waterweg van vitaal belang was voor de Amerikaanse veiligheid. Hij voltooide ook onderhandelingen over volledige banden tussen de VS en China.

Carter creëerde twee nieuwe Amerikaanse ministeries: onderwijs en energie. Te midden van hoge gasprijzen zei hij dat de "energiecrisis" in Amerika "het morele equivalent van oorlog" was en drong hij er bij het land op aan om natuurbehoud te omarmen. "Onze natie is de meest verspillende natie op aarde," vertelde hij Amerikanen in 1977.

In 1979 hield Carter wat bekend werd als zijn "malaise"-toespraak tot de natie, hoewel hij dat woord nooit gebruikte.

"Nadat ik naar het Amerikaanse volk had geluisterd, werd ik er weer aan herinnerd dat alle wetgeving ter wereld niet kan oplossen wat er mis is met Amerika," zei hij in zijn televisietoespraak.

"De dreiging is op normale manieren bijna onzichtbaar. Het is een vertrouwenscrisis. Het is een crisis die het hart, de ziel en de geest van onze nationale wil raakt. De erosie van ons vertrouwen in de toekomst dreigt het sociale en politieke weefsel van Amerika te vernietigen."

Als president schaamde de strenge Carter zich voor het gedrag van zijn zwaar drinkende jongere broer, Billy Carter, die had opgeschept: "Ik heb een rode nek, witte sokken en Blue Ribbon-bier."

'Daar ga je weer'
Jimmy Carter hield stand tegen een uitdaging van senator Edward Kennedy uit Massachusetts voor de Democratische presidentsnominatie van 1980, maar was politiek verzwakt toen hij zijn algemene verkiezingsstrijd tegen een krachtige Republikeinse tegenstander inging.

Reagan, de conservatief die een imago van kracht uitstraalde, hield Carter uit balans tijdens hun debatten voor de verkiezingen van november 1980.

Reagan zei afwijzend tegen Carter: "Daar ga je weer", toen de Republikeinse uitdager vond dat de president Reagans standpunten tijdens een debat verkeerd had weergegeven.

Carter verloor de verkiezingen van 1980 van Reagan, die 44 van de 50 staten won en een overweldigende meerderheid behaalde in het kiescollege.

James Earl Carter Jr. werd geboren op 1 oktober 1924 in Plains, Georgia, als een van de vier kinderen van een boer en winkelier. Hij studeerde in 1946 af aan de U.S. Naval Academy, diende in het nucleaire onderzeeërprogramma en vertrok om het familiebedrijf voor pindateelt te leiden.

Hij trouwde in 1946 met zijn vrouw Rosalynn, een verbintenis die hij "het belangrijkste in mijn leven" noemde. Ze kregen drie zonen en een dochter.

Carter werd miljonair, een wetgever van de staat Georgia en gouverneur van Georgia van 1971 tot 1975. Hij deed een underdog-bod voor de Democratische presidentsnominatie van 1976 en overtroefde zijn rivalen voor het recht om het op te nemen tegen Ford in de algemene verkiezingen.

Met Walter Mondale als zijn vicepresidentiële running mate, kreeg Carter een steuntje in de rug door een grote blunder van Ford tijdens een van hun debatten. Ford zei dat "er geen Sovjet-dominantie is in Oost-Europa en dat er nooit zal zijn onder een Ford-regering", ondanks decennia van precies zulke dominantie.

Carter won de verkiezingen, hoewel Ford in werkelijkheid meer staten won, 27 tegenover 23 voor Carter.

Niet al Carters werk na zijn presidentschap werd gewaardeerd. Oud-president George W. Bush en zijn vader, oud-president George H.W. Bush, beiden Republikeinen, zouden ontevreden zijn geweest over Carters freelance diplomatie in Irak en elders.

In 2004 noemde Carter de oorlog in Irak die in 2003 door de jongere Bush werd gelanceerd een van de "meest grove en schadelijke fouten die ons land ooit heeft gemaakt." Hij noemde de regering van George W. Bush "de slechtste in de geschiedenis" en zei dat vicepresident Dick Cheney "een ramp voor ons land" was.

In 2019 betwijfelde Carter de legitimiteit van Republikein Donald Trump als president en zei dat "hij in functie was gesteld omdat de Russen zich namens hem bemoeiden." Trump reageerde door Carter "een verschrikkelijke president" te noemen.

Carter maakte ook reizen naar het communistische Noord-Korea. Een bezoek in 1994 bezwoer een nucleaire crisis, toen president Kim Il Sung ermee instemde zijn nucleaire programma te bevriezen in ruil voor hervatte dialoog met de Verenigde Staten. Dat leidde tot een deal waarin Noord-Korea, in ruil voor hulp, beloofde zijn kernreactor niet opnieuw te starten of de gebruikte brandstof van de fabriek te herverwerken.

Maar Carter irriteerde de regering van de Democratische president Bill Clinton door de deal met de leider van Noord-Korea aan te kondigen zonder eerst Washington te raadplegen.

In 2010 won Carter de vrijlating van een Amerikaan die was veroordeeld tot acht jaar dwangarbeid wegens illegale binnenkomst in Noord-Korea.

Carter schreef meer dan twee dozijn boeken, variërend van een presidentiële memoires tot een kinderboek en poëzie, evenals werken over religieus geloof en diplomatie. Zijn boek "Faith: A Journey for All," werd gepubliceerd in 2018.