Deze satellietfoto toont Melissa uren voordat het aan land ging in Jamaica als een monsterorkaan van categorie 5. (Beeld: NOAA)
Orkaan Melissa, die Jamaica dinsdag trof met windsnelheden van ongeveer 298 km/u en daarmee het record evenaarde, was een buitenbeentje die zelfs opviel tussen het recordaantal monsterstormen dat de afgelopen tien jaar is ontstaan boven een extreem opgewarmde Atlantische Oceaan.

Melissa wist op de een of andere manier minstens drie meteorologische omstandigheden te weerstaan die normale grote orkanen juist verzwakken, en werd zelfs sterker toen hij aan land kwam, aldus enigszins verbaasde wetenschappers.

Hoewel meer stormen tegenwoordig snel intensiveren — waarbij de windsnelheid binnen 24 uur met 56 km/u toeneemt — deed Melissa veel meer dan dat. De orkaan liet zogeheten extreme snelle intensivering zien, waarbij de windsnelheid binnen 24 uur met minstens 93 km/u toenam. Sterker nog, Melissa versnelde vorige week met ongeveer 113 km/u in een etmaal en kende een ongebruikelijke tweede snelle intensiveringsfase waarin de windsnelheid opliep tot ongeveer 280 km/u, aldus de onderzoekers.

"Het is een opmerkelijke storm geweest, gewoon een beest," zei Phil Klotzbach, orkaanonderzoeker aan de Colorado State University.

Melissa evenaart records
Toen Melissa aan land kwam, evenaarde hij records voor Atlantische orkanen wat betreft windsnelheid en luchtdruk, twee belangrijke meetpunten voor meteorologen, aldus Klotzbach en Brian McNoldy, orkaanonderzoeker aan de University of Miami. De luchtdruk kwam overeen met die van de dodelijke Labor Day-storm in Florida uit 1935, terwijl de windsnelheid van 298 km/u gelijk was aan records uit dat jaar en die van orkaan Dorian in 2019. Orkaan Allen haalde in 1980 een windsnelheid van 306 km/u, maar niet bij landfall.

Krachtige Atlantische orkanen in de afgelopen eeuw. De grafiek toont orkanen per jaar in de mate van hun sterkte in de periode 1920-2024.

Normaal gesproken, wanneer grote orkanen zich vormen, worden ze zo krachtig dat de oogwand — de ring van hevige winden rond het oog — moet groeien. Dit gaat vaak gepaard met het instorten van een kleinere oogwand en het ontstaan van een grotere, een proces dat een oogwandvervangingscyclus wordt genoemd en de storm meestal tijdelijk verzwakt, legt McNoldy uit.

Melissa vertoonde tekenen dat dit zou gebeuren, maar het gebeurde nooit, zeggen McNoldy en Klotzbach.

Een ander opvallend aspect is dat Melissa een tijd lang voor de kust van het bergachtige Jamaica bleef hangen voordat hij landde. Normaal gesproken verstoren bergen, zelfs op eilanden, stormen, maar Melissa leek er geen last van te hebben.

"Het lag vlak naast een groot bergachtig eiland en het leek alsof hij het niet eens doorhad," zei McNoldy verbaasd.

Warm water als brandstof voor orkanen
Warm water is de brandstof voor orkanen. Hoe warmer en dieper het water, hoe meer kracht een storm kan opbouwen. Wanneer stormen langere tijd boven één gebied blijven hangen — zoals Melissa dagenlang deed — zorgt dat meestal voor afkoeling van het zeewater door opstijgend koud water, waardoor de storm minder brandstof krijgt. Maar dat gebeurde niet bij Melissa, zegt Bernadette Woods Placky, hoofdmeteoroloog bij Climate Central, een organisatie van wetenschappers en journalisten die klimaatverandering bestuderen.

"Het is bizar hoe deze storm bijna moeiteloos kon blijven ventileren," aldus Woods Placky. "Er was genoeg warm water op zulke grote dieptes en hij bleef maar doorgaan."

Melissa intensifieerde snel tijdens vijf perioden van elk zes uur, waarbij telkens de extreme snelle intensiteit werd bereikt, vertelt McNoldy. Daarna steeg de windsnelheid nog eens met 56 km/u, wat "buitengewoon" is, aldus de onderzoeker.

Meteorologen die de storm volgden, hadden er zichtbaar moeite mee, zegt Woods Placky: "Je zag het getal steeds weer omhoog gaan: 175, en dan weer 185."

"Het was een explosie," aldus Woods Placky.

Een belangrijke factor was het warme water. McNoldy meldt dat delen van de oceaan onder Melissa ongeveer 2 graden Celsius warmer waren dan het langjarige gemiddelde voor deze tijd van het jaar.

Golven breken in Kingston, terwijl orkaan Melissa Jamaica naderde. (Foto: AP)

Climate Central gebruikte wetenschappelijk geaccepteerde methoden om te vergelijken wat er nu gebeurt met een fictieve wereld zonder door de mens veroorzaakte klimaatverandering, en schatte de rol van de opwarming van de aarde in bij Melissa. Volgens hen was het water 500 tot 700 keer waarschijnlijker warmer dan normaal door klimaatverandering. Een snelle analyse van Associated Press van categorie 5-orkanen die de afgelopen 125 jaar in de Atlantische Oceaan zijn ontstaan, toont een sterke toename van deze hevigste stormen sinds 2016. Tussen 2016 en 2025 waren er 13 categorie 5-orkanen, waaronder drie dit jaar. Tot vorig jaar was er in geen enkel ander decennium meer dan tien van zulke stormen. Ongeveer 29% van alle categorie 5-orkanen in de afgelopen 125 jaar ontstonden dus sinds 2016.

McNoldy, Klotzbach en Woods Placky benadrukken dat orkaanrecords van vóór het satelliettijdperk minder betrouwbaar zijn, omdat sommige stormen op zee mogelijk niet zijn geregistreerd. Ook zijn de meetmethoden verbeterd en veranderd, wat een rol kan spelen. Bovendien was er tussen 2008 en 2015 geen enkele categorie 5-orkaan in de Atlantische Oceaan, vult Klotzbach aan.

Toch voorspelt de klimaatwetenschap over het algemeen dat een warmere wereld meer krachtige stormen zal zien, ook al hoeven er niet per se meer stormen in totaal te zijn.

“We zien een directe koppeling tussen de temperatuur van het water en klimaatverandering,” aldus Woods Placky. “En wanneer deze stormen over extreem warm water trekken, is dat extra brandstof om snel te intensiveren en nieuwe records te breken.”