Onlangs is er een discussie ontstaan door het plotselinge overlijden van mr. Edward Belfort, kandidaat voor De Nationale Assemblee (DNA) bij de verkiezingen van 25 mei a.s. Deze discussie betreft de vraag hoe om te gaan met de plaats van de heer Belfort op de kieslist van de NDP nu hij er niet meer is.

In een praatprogramma zijn hierop enkele visies gedeeld die in feite een dieper probleem in ons staatsrechtelijk systeem bloot legt: de wet is op te veel punten vaag of onvolledig. Jurist Jennifer van Dijk-Silos en bestuurskundige Eugene van der San bepleiten dat de wet in dit geval analoog geïnterpreteerd zou moeten worden. Ze bedoelen daarmee dat in dit geval regels uit vergelijkbare situaties van toepassing moeten worden geacht omdat de wet zelf hierover niets bepaalt.

Op kort termijn levert dit voorstel wellicht een praktische oplossing en zolang wij beschikken over de deskundigheid van deze professionals zullen we daar voor het vinden van de juiste interpretatie een beroep op kunnen doen. Toch raakt deze situatie aan een groter probleem. Er heerst een structureel gebrek aan helderheid in onze wetgeving. Dit draagt risico’s in zich waar we op bedacht moeten zijn ondanks het feit dat Van der San beargumenteert dat je niet alles in de wet kunt regelen.

De wet is het fundament van een democratische rechtsstaat. Burgers, bestuurders en rechters moeten kunnen weten waar ze aan toe zijn. Zeker bij gevoelige onderwerpen zoals verkiezingen. Als de regels vaag zijn, ontstaat er ruimte voor uiteenlopende interpretaties. In het beste geval leidt dat tot verwarring, in het slechtste geval tot politieke manipulatie. Als er meerdere interpretaties mogelijk zijn, is het niet ondenkbaar dat degene met de meeste macht kiest voor de uitleg die hem of haar het beste uitkomt.

In de Surinaamse praktijk zien we dit vaker gebeuren. Waar de wet zwijgt of onduidelijk is, worden beslissingen genomen die achteraf politiek bevoordeeld lijken. Soms gebeurt dit met een beroep op "redelijkheid" of "gebruikelijke praktijk", maar dat zijn geen juridische waarborgen. Juist in het publiekrecht, dat de relatie tussen burger en overheid regelt, moet zoveel mogelijk met objectieve regels worden gewerkt. Burgers moeten er immers op kunnen vertrouwen dat wetten niet naar willekeur worden toegepast.

Het idee van analoge toepassing is in het recht niet nieuw. Soms is het logisch om een oplossing te zoeken in regels voor vergelijkbare gevallen. Maar in het staats- en bestuursrecht moet hiermee voorzichtig worden omgegaan. Verkiezingen zijn een kernonderdeel van onze democratie. Wie mag meedoen, wat er gebeurt bij overlijden van een kandidaat, of hoe zetelverdeling plaatsvindt. Dat moet zoveel mogelijk vooraf geregeld zijn. Anders ondermijn je het vertrouwen in het systeem.

In dit geval lijkt de redenering van Van der San en Van Dijk-Silos uit te gaan van de gedachte dat we via analogie wel ‘iets werkbaars’ kunnen bedenken. Maar wie beslist dan wat redelijk of analoog is? En wat als die beslissing toevallig in het voordeel is van een bepaalde partij of groep? Juist daarom moet wetgeving voorzien in duidelijke procedures voor uitzonderingssituaties.

Wanneer wetten ruimte laten voor interpretatie is de kans groot dat politieke belangen snel een rol gaan spelen. Zeker in een gepolariseerd landschap kan de schijn van partijdigheid al genoeg zijn om maatschappelijke onrust te veroorzaken. We hebben dit al gezien waar het ging om het benoemingsbeleid, de rol van het Constitutioneel Hof of het functioneren van controle-instanties. Wanneer wetten onduidelijk zijn, worden beslissingen snel gezien als politiek gemotiveerd of zijn ze dat ook daadwerkelijk.

Deze situatie schaadt het vertrouwen van burgers in de overheid en de democratische instituties. Als dat vertrouwen verdwijnt, brokkelt de legitimiteit van het hele systeem af. Vage wettelijke grondslagen weerspiegelen zich ook in de praktische zwakte van onze instituties.

Niemand beweert dat een wet in alles moet voorzien. Maar het is wél van groot belang dat wetten duidelijke normen stellen en uitzonderingen helder regelen. In het geval van verkiezingen zou de kieswet bijvoorbeeld expliciet moeten aangeven wat er gebeurt als een kandidaat overlijdt vóór de verkiezingsdag. Ook zou in de wet moeten staan wie de beslissing daarover neemt, binnen welke termijn en volgens welke procedure. Dat voorkomt adhoc beleid en politieke improvisatie.

Suriname staat voor grote institutionele uitdagingen. Veel partijen nemen zich voor het bestuurlijk systeem te vernieuwen. Een belangrijk deel daarvan zal moeten beginnen bij het verbeteren van onze wetgeving. Niet met steeds meer regels, maar met betere regels. Regels die rechtszekerheid bieden, gelijke behandeling garanderen en misbruik voorkomen. Alleen dan kunnen we bouwen aan een bestuurscultuur die gebaseerd is op vertrouwen, transparantie en stabiliteit.

Jim A. Yard M.Sc LL.Mleg
juridisch bestuurskundige/wetgevingsjurist