De advent van de middenmachten

“Wij buigen niet naar links, wij buigen niet naar rechts” (Dries van Agt)Het concept van een middenmacht dateert al vanaf het begin van de Europese stadsstaten. Aan het eind van de 16e eeuw was het de Italiaanse politieke denker Giovanni Botero, die de wereld verdeelde in drie typen van staten:
Grandissime (great powers = grote machten)
mezano (middle powers =middenmachten)
Volgens Botero heeft een middenmacht "voldoende kracht en gezag om op eigen benen te staan zonder hulp van anderen”.
Volgens de voormalige Pakistaanse ambassadeur Maleeha Lodhi kunnen thans de volgende vragen worden gesteld:
- Zijn middenmachten tegenwoordig in geopolitieke zin belangrijker geworden dan voorheen?
- Welke landen worden gerekend tot middenmachten?  
- Waarom hebben zij in de huidige tijd wereldwijd steeds meer invloed?

Het idee van middenmachten bestaat dus al sedert eind 16e eeuw, maar het heeft thans een nieuwe relevantie gekregen vanwege de veranderende geopolitieke context, waarvan genoemd kan worden de toenemende multipolariteit in de wereld.

Algemeen is er wel consensus dat de Verenigde Staten (VS) en de Volksrepubliek China grote- en supermachten zijn mede vanwege hun enorme economische en militaire macht. Duitsland en Japan zijn voornamelijk economische machten, terwijl men bij de VS ook spreekt van culturele macht (films en muziek).
Landen zoals Argentinië en Pakistan kunnen ook als middenmachten worden genoemd, maar hun economische zwakte beperkt hun mondiale invloed aanzienlijk.
 
Hertekenen wereldorde
De BRICS top van september 2023 in Zuid-Afrika hernieuwde de aandacht voor  middenmachten en hun streven om de krijtlijnen van de wereldorde te hertekenen. De uitbreiding van de BRICS door toevoeging van Argentinë, Egypte, Ethiopië, Iran, Saoedi Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten onderstreept hoe deze opkomende economieën een grotere rol zoeken “door het blok te gebruiken als tegenwicht voor de door de VS geleide westerse groeperingen, zoals G7.”
De BRICS landen pleiten al lang voor hervorming van het internationale financiële systeem en de Bretton Woods-instellingen. Deze landen proberen nu de geopolitiek vorm te geven door middel van activistische diplomatie in een multipolaire wereld.

Uiteraard profiteren de middenmachten waar mogelijk van de concurrentie tussen de VS en China, met name, om hun onderhandelingspositie te versterken. Zij willen niet in de sandwich tussen de twee landen terecht komen, maar juist de vruchten ervan plukken.
Lohdi wijst erop dat tegenwoordig zowel de VS als China meer aandacht  besteden aan de middenmachten om zodoende ervoor te zorgen dat zij zich niet verschansen in het kamp van hun rivalen.

Actief buitenlandbeleid en diplomatie
India, Turkije en Saoedi Arabië zijn goede voorbeelden van hoe hun huidige activistische buitenlandbeleid en diplomatie als middenmachten in een veranderende geopolitieke omgeving manoeuvreren om zich te positioneren als belangrijke mondiale spelers

Maar alle recente diplomatieke initiatieven die kroonprins Mohammed bin Salman van Saoedi-Arabië heeft ondernomen richting China, Iran en Israël zijn thans vanwege de oorlog tussen Hamas en Israël te niet gedaan.
Turkije is een ander land dat bedreven is in het diplomatieke spel van de middenmacht. Onder  president Erdogan, voert Turkije een assertief buitenlandbeleid waarbij hij banden onderhoudt met zowel de VS als Rusland. Turkije heeft het conflict in Oekraïne uitgespeeld om zijn macht verder te verstevigen en zijn invloed te vergroten. Erdogan bemiddelde tussen Rusland en Oekraïne (en de VN) zodat in juli 2022 de Zwarte Zee Graanoverkomst werd beklonken waardoor veilig werd gesteld dat grote delen van de wereld brood op de planken kreeg.

India is een ander voorbeeld als middenmacht dat voordelen haalt uit zijn activistische diplomatie in een multipolaire wereld. “Hun groeiende rol bij het vormgeven van de geopolitiek heeft ertoe geleid dat sommige analisten dit hebben omschreven als het ‘nieuwe normaal’ in een tijd waarin de wereld in beweging is”, zegt Maleeha Lohdi.

Rudie Alihusain

Bronnen:
M. van Ostayen; de politieke macht van het midden, publiekdenken. nl van 2 oktober 2023
E. Jordaan; the concept of a middle power in international relations, tandfonline, 30 juni 2010
M. Lodhi; era of middle powers, dawn.com, 14 september 2023