In het laatste nummer van het Surinaams Juristen Blad (SJB 2020 nr. 1) is een opmerkelijk artikel van de bekende Nederlandse hoogleraar prof.mr. Ybo Buruma gepubliceerd, getiteld: 'De taak van de rechter en de vooruitgang in Suriname'. Het artikel is de vastlegging van de lezing die de hoogleraar gehouden heeft op de conferentie: Democratie Rechtstaat en Rechtspleging, gehouden te Paramaribo op 15 en 16 november 2019. 

Volgens prof. Buruma moet men verschillende vormen van bestuur onderscheiden. Hij maakt het onderscheid tussen landen waar de 'Rule of Law' geldt en de landen waar de 'Rule by Law' geldt. Vervolgens gaat hij in op de zogenoemde 'derde golf' democratieën. Landen waar de Rule of Law geldt zijn bijv. Nederland en de Verenigde Staten van Amerika, terwijl tot landen die geregeerd worden volgens het principe van Rule by Law, China en Rusland behoren. Tot de derde golf democratieën behoren volgens de auteur sommige Oost-Europese en vele Zuid-Amerikaanse landen. 

In landen waar het regime van Rule by Law geldt bepaalt de machthebber wat het recht is en zijn ambtenaren passen dat recht toe, terwijl de burgers weten waar zij zich aan te houden hebben. In zo een systeem kunnen uitstekende rechters functioneren. De professor geeft aan dat hij Russische rechters heeft gesproken die het Europese verdrag voor de Rechten van de Mens beter kenden dan hij. Maar desondanks is het recht in het systeem van de Rule by Law niet meer dan een instrument van de machthebber. Dit komt bijvoorbeeld duidelijk tot uiting in China, waarbij de Chinese Communistische Partij corruptie onder meer met hi-tech middelen bestrijdt, omdat zij het belang van een goed functionerende rechtspraak erkent. 

Rule of Law onderscheidt zich van deze Rule by Law. Rule of Law hoort bij democratie, zoals het houden van vrije verkiezingen daarbij hoort. Rule of Law ziet het recht niet als een instrument van de machthebber, maar gaat uit van de heerschappij van het recht. Dat betekent dat een ieder gelijk wordt behandeld en niemand boven de wet staat, ook de regering niet. De professor complimenteert Suriname ermee dat ons land getoond heeft dat het recht ook voor de president geldt. 

In een rechtstaat beperkt het recht de macht van de autoriteiten en de machthebbers en geeft het mensen rechten en erkent hun fundamentele vrijheden. Verder wijst de auteur erop dat het functioneren van de rechter onder de Rule of Law verschilt van de situatie van de Rule by Law. In het laatste systeem is het de president, de partij, of de regering die de wet uitlegt. 

De hoogleraar wijst erop dat het recht altijd een product van de geografische omstandigheden en de sociale verhoudingen die in een land bestaan is geweest. In principe geldt ook in deze democratieën de leer van de Trias Politica van Montesquieu, waarin wetgever bestuur en rechter onderscheiden taken hebben. Prof. Buruma wijst erop dat de historie van een land een belangrijke rol speelt. 

In Suriname is er een samenleving ontstaan waarbij connecties belangrijker zijn dan instituties. In informele netwerken doen mensen dingen voor elkaar: ze leveren diensten en banen, geven opdrachten aan bedrijven en ondersteunen soms ook financieel. Politici verlenen voordelen aan ondernemers en personen van wie zij stemmen kunnen verwachten. De hoogleraar vindt dat niet goed, maar enigszins verklaarbaar.

Hij merkt wel op dat een dergelijke patronage politiek of cliëntelisme beschouwd moet worden als een hindernis voor economische ontwikkeling, aanjager van corruptie en obstakel voor het vermogen om beleidsprogramma te voeren. Als alleen banen gegeven worden aan politieke supporters raakt het algemeen belang uit beeld en voor jij het weet komen er teveel ambtenaren. 

Prof. Buruma benadrukt dat indien een dergelijk patronagesysteem bestaat, de rol van de onafhankelijke rechter uiterst belangrijk is voor de opbouw van het land. Rechtspraak is volgens hem niet alleen om boeven te bestraffen en conflicten op te lossen, maar ook om de regering zich te laten verantwoorden en de gelijke toegang tot het recht (ook voor de zwakkeren) te garanderen. 

Ik ga niet in op het gestelde door prof. Buruma, maar laat het aan de lezer over een oordeel te geven over de juistheid ervan. Dit artikel is primair bestemd als promoartikel voor het laatste nummer van het SJB en de belangstelling te prikkelen tot integrale lezing.