Analyse: Wachten op goed cijferseizoen na 8 jaar (1)

De economie kookt droger en droger

Om het financieel-economisch (EcoFin) beleid van de regering te volgen, becommentarieert analyticus Robby Makka, de periode 25 mei 2017 - 25 mei 2018. Deze afgebakende periode betreft het 3e beleidsjaar van regering-Bouterse II (DDBII), na de verkiezingen van 25 mei 2015. In 2016 jaar maakte Makka de analyse voor het 1e beleidsjaar DDBII, 2015 - 2016, in 2 delen. Hierbij koos hij voor het thema vertrouwen, dat zo essentieel is in de economie. In 2017 formuleerde hij enkele analistenadviezen over het 2e verkiezingsjaar DDBII ook in 2 delen, verpakt onder het thema: van slechte naar echte economie“. Hij blikt bij 3 jaar verkiezingen wederom terug en vooral ook vooruit, op wat komen moet.

Makka meent dat de economie droger en droger kookt en zit de crux in krachtige keuzes maken op een aantal grote thema’s zoals: planning, begroting, nationalisme, reshuffeling, autonomie, samenwerking, expertise, innovatie, leiderschap maar vooral de wijze van presideren van het EcoFin werkveld. In een 'trilogie' (verdeeld over het weekend in 3 delen) wijst hij op 4 gemaakte planningsfouten in dit afgelopen verkiezingsjaar, schetst hij de waarde van 4 actuele cijfers en doet hij 4 aanbevelingen. Makka: “Het is de economie in therapie, en dan laat ik buitenbeschouwing de 4 recentste EcoFin risico’s: de verspilling van $ 4.2 miljoen i.v.m. het AMC-AZP project, de beslaglegging van € 19 miljoen op de CBvS geldzending, de bypass-constructie van de Staatsolieleningen mogelijk bij Credit Suisse en de nieuwe sanctieloze comptabiliteitswet”.

De Planning
De begroting 2018 is op 1 maart 2018 aangenomen. Deze goedkeuringsdatum was uitgaande van de gangbaarheid in ons land niet laattijdig. Het was de 8e begroting van(af) DDB1. Vicepresident A. Adhin onder wie planning valt, benoemde deze telling persoonlijk in DNA, vlak nadat deze staatsprognose was goedgekeurd. Adhin merkte op, dat bij deze 8e begroting “grote vooruitgang is geboekt in realistischer plannen”. Let op: de voorzitter van de Raad van Ministers die evenals de president uit dezelfde NDP komt, zei dus niet, “realistisch” plannen, maar realistischer plannen. De NDP bestaat dit jaar 31 jaar en de partij zou heel veel planningservaring (moeten) hebben.

Dat het (extra) realisme niet realistisch is, de planning planloos en zeker geen grote vooruitgang heeft geboekt, wordt gestaafd met slechts 4 voorbeelden:
1. Tussen 1 maart en vandaag, 25 mei, zijn nauwelijks 11 weken voorbij, of er is (voor de zoveelste keer) sprake van een normoverschrijdend begrotingstekort in de praktijk. In theorie is het tekort altijd binnen de norm (5%), in de praktijk altijd erbuiten. Thans is dit tekort het dubbele t.o.v. het schriftelijk tekort, minimaal 11%. De zoveelste nota van wijziging is logisch. Waar logica eindigt begint onze begroting.
2. De laatste reshuffeling binnen DDBII heeft op 4 april 2018 plaatsgevonden. De hoofdreden is: “andersoortige deskundigen en bekwaamheden”. Deze formulering kwam in de begroting en de handelingen totaal niet voor.
3. Het officiële BTW uitstel kwam op 15 april 2018 plots op een blauwe zondagavond, 10 weken voor de verwachte deadline van 1 juli. Het uitstel is voor onbepaalde tijd. Inmiddels zijn bijna 6 weken voorbij. Het is in BTW land oorverdovend stil.
4. De zgn. “teruggaaf van SRD 0,17 van de benzine-taks” kon per april 2018 wel, onder ex-minister F. Welzijn niet. “De overheid bepaalt de prijs niet meer, het is een voldongen feit. De overheid heeft dus geen ruimte om de consument verder te subsidiëren”, aldus Welzijn in 2017. Nu bepaalt deze zelfde overheid wel.

Wazigste begroting
Hierboven zijn slechts 4 voorbeelden van foute planning genoemd. Daarom behoort onze staatsbegroting bij de 4 minst heldere van de regio. Dit laatste stelde ook het Fiscal Transparancy Report van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken in juli 2016. Ons land staat al 3 jaar achtereen in de top van wazigste begrotingopstellers van de regio, werd opgetekend. En te bedenken dat DDB1 juist op dit stuk transparantie in de begroting had beloofd, toen zij aantrad. Nadat in het rapport van 2012 enige vooruitgang voor Suriname werd vermeld, ging het snel neerwaarts. Het zou heel anders gaan dan bij Frontregeringen. E-governance zou het toverwoord zijn. Acht jaren later is het niet beter en eigenlijk alleen maar erger geworden. Er gebeurt te veel in het geniep, getuige achterlopende publieke cijfers, de corruptieschandalen en de niet onderzochte of nog niet bekend gemaakte onderzoeksresultaten hiervan.

EcoFin issues (ook 4)
- De creditratings van Fitch, Moody’s en Standard and Poor van het 1e kwartaal 2018 zijn bekend: B-/B+. Wij stellen vast dat de economie nog niet 'fit' is, het bedrijfsleven niet in de 'mood' en dat de armste Surinamer zegt: regering, your 'standard is poor'.
- De monetaire reserve is per eind april 2018: $ 448 miljoen. We zitten bijna op het niveau van de periode na de verkiezingen van 2015. In juli/augustus van 2015 was de monetaire reserve tussen $ 426 en $ 460 miljoen. Dit is een prachtig resultaat. En, let wel, dit alles is gebeurd zonder de peperdure $-adviseurs bij de CBvS. Op enkele adviseurs na, zijn de meeste (van hen) vertrokken. Het NF droeg per 25 mei 2010 over: $ 664 miljoen.
- De staatsschuld blijft maar groeien. Deze klimt dichterbij SRD 20 miljard. Aan het eind van het eerste kwartaal van 2018 bedroeg de totale schuld conform de Wet op de Staatsschuld SRD 18.138,2 miljoen (US$ 2.423,3 mln.). Vorig jaar, rond mei 2017 was deze schuld nog rond de SRD 10 miljard. Er is een verschil van SRD 8 miljard binnen 1 jaar.

Ultimo maart 2018 bestaat de totale uitstaande schuld van de overheid voor 71% uit buitenlandse- en 29% uit binnenlandse schulden. De nationale schuld van Suriname, bedraagt momenteel minimaal SRD 35.000 per burger. De totale binnenlandse trekkingen in het eerste kwartaal bedroegen ca. SRD 15 miljoen. De schuldenlast bedroeg per eind maart SRD 35,9 miljoen aan aflossingen en SRD 68,2 miljoen aan rentebetalingen. Let op: de rente is bijna 2x de aflossing. Op schema in 2018 staan verder de aflossing van SRD 1 miljard aan rente op schulden, de betaling van SRD 1,8 miljard aan subsidies en een recordbedrag van SRD 2,6 miljard aan salarissen voor de ambtenarij.

Conclusie: in EcoFin landschap is dit wrap-verhaal over Staatsfinanciering alles behalve een productieve besteding van staatsmiddelen.
- De jaarinflatie is dalende. In mei 2017 bedroeg deze 23%, de afgelopen 4 maanden was de maandinflatie gemiddeld onder de 10%. In december 2017: 9,2%, en van januari tot en met maart 2018 resp. 9,1%, 9,6% en 8,6%. Dit laatste is geen slecht nieuws.

Nationaal
Op 25 februari 2018, tijdens de 38e herdenking van de dag van de revolutie, riep president Bouterse wederom op tot “nationaal denken”. Maar amper 2 maanden erna, werd het 'rapport over wijziging kiesstelsel’ door de voorzitter van deze Presidentiële commissie J. Wijdenbosch alleen aangeboden aan de president, zonder de commissieleden en de media erbij te betrekken. Sterker nog, niemand wist wat in dit voor ons land belangrijke rapport precies stond. Belangrijke nationale mededelingen over de inhoud van dit rapport werden alleen voor 'Paars' onthuld in het NDP-centrum. Nu de inhoud wel bekend is, staat in dit rapport precies 26 voorstellen voor de 26 DNA leden van de NDP. Zo toevallig. Elk 1 mag met 1 van de voorstellen aan de haal. Had vp A. Adhin het niet over “samenwerking”? Als wij de samenwerking willen moeten wij het voorbeeld geven.

Op 2 maart 2018 werd in en door ruim 170 landen voor Suriname gebeden. Althans, dat zei de president. Ook werd gezegd dat onze grootste exportproduct geen hout of olie is, maar vrede en dat daarom wij een voorbeeld zijn voor de wereld. En wat gebeurde hierna? Na dit multilaterale 'gebed' werd o.a. een drugsduikboot gevonden. En over de onderzoeksresultaten en de mogelijke (aanhouding van) hoofdverdachte horen wij weinig tot niets. Suriname slibt zo verder dicht vanwege al de 'drugsberichten'.

Wij hadden zeker geen ‘nationale opstelling en voorbeeldige vrede' i.v.m. het bloedige vissersdrama begin mei, met een aantal vissers dat nog wordt vermist. De president en relevante ministers (inclusief min LVV en Juspol) gingen rustig op reis naar Brazilië, terwijl enkele lijken werden aangespoeld. Het onderzoek is nog niet afgerond. Defensie minister R. Benschop zei: we zijn rijkelijk laat.

Crime wordt harder en openlijker. In 2016 hadden wij ruim 324 verkrachtingen. In 2015 waren het 276. De telling van 2017 wachten wij af. Kan de samenleving een goed nationaal-rapport over crime krijgen na 'grondig onderzoek'? Dit zijn slechts 4 nationale issues met een grote en negatief impact op de economie.

Presideren
DDB heeft enkele keren de verkiezingen 'gewonnen' (zeker in 2010 en 2015) en hij heeft de bestuurlijke ellende verbloemd, vervolgd. Het bewijs hiervoor zijn de reshuffelingen. De belangrijkste taken van een president zijn: inspiratie en motivatie. Daarna het management: organiseren en juiste mensen verzamelen. In de afgelopen 8 jaren zijn er verschillende bijltjesdagen geweest. In totaal zijn ruim 25 ministers vervangen. President + reshuffeling = familietaal, sinds de jaren ‘80.

Op 4 april jl. vond de reshuffeling van het kabinet voor de laatste keer binnen DDBII plaats. Oud-minister F. Welzijn, afkomstig van het bedrijfsleven, die belast was met vijf grote beleidsterreinen (Handel, Industrie, Toerisme, Justitie en Politie) heeft (zelf) bedankt. De geraamde totale kosten aan reshuffeling: meer dan SRD 5 miljoen per jaar. Nieuwe ministers werden benoemd. Hun voornaamste taak: zorgen dat het kabinet weer aardig gevonden wordt. Want de huidige president en topman van de NDP is politieker dan zijn rationele voorganger R. Venetiaan, die vooral met beslisbesluiten (resoluties en staatsbesluiten) opereert. Hij heeft een politieke vorm van presideren met commissies.

Ministers zijn geen managers of productiemedewerkers, maar onderdeel van een programma dat losstaat van de rest van het programma. Voor zover dat bestaat. Het past bij zijn aanpak om in het politieke vooral te zien hoe de hazen (bij de andere politieke partijen) lopen. Groei van zetels is belangrijker dan grip op de economie. Schulden mogen stijgen als NDP maar toeneemt. In 1987 kreeg de NDP 3, in 1991 12, in 1996 16, in 2010 19 (met MC 23) en in 2015, 26 zetels. Ziet u de stijgende lijn? Nu draait alles om campagnevoering met als vraag: wie vang ik nog meer? Hoe?, is al duidelijk. Verkiezingswinst gaat boven de economie. Daarom is de jongste overname van ministeries een simpele prooi voor de nieuwe ministers, die geen van hen 1ste keus was. Getuige de keuze van L. Soerdjan als Min. LVV uit de VHP gelederen, wordt het eigen politiek personeel minder en de strategie duidelijk. Het publiek noemt de nieuwe ministers: invallers vanuit de tribune.

Nu de bijltjesdag achter de rug is, klimt men op de tweede verdieping, het vangen van nieuwe hazen middels: het kiesstelsel, schoolvoeding volgens het model van Brazilië (voorheen naschoolse opvang) en verdeling van pakketten. Aan het begin van DDB1 (juni 2011) hadden wij de SVP. Kent u dat nog? Toen was SVP: Structurele Verbetering Programma. Na 7 jaren betekent SVP: School Voeding Project. Dit is precies de essentie van ons EcoFin probleem: we willen voeden i.p.v. Opvoeden. Het verschil tussen voeden en opvoeden is: Op, dat Ontwikkelingsplan (OP) zou moeten inhouden, nu onze schaarse middelen OPraakt.

De president heeft weer zijn presidentiële kostuum uitgetrokken en de campagne voor de verkiezingen van 2020 met SVP 2018 een echte en vroege startsein gegeven. Een vos verliest zijn haren maar niet zijn vel. Want echt regeren is steeds verliezen. Vraag dat maar aan ex President R. Venetiaan. In 2000 behaalde Nieuw Front 33, in 2005 23 en in 2010 slechts 14 zetels. NF daalde in zetels in 15 jaren tijd, NDP steeg in die 5 jaren.

DDB is louter zachtaardig voor intimi, en gaat vooruit voor: wakamans, kandidaat overlopers, bedankte bekende politici en overige bekende 'zwervers' in de samenleving. Ben je tegen hem, of te kritisch, dan wordt hij (in)formeel, afstandelijk. Maar hartelijkheid honoreert hij ruimschoots met veel middelen en mogelijkheden als je paars blijft, stil wordt of paarse pakketten zoals in Venezuela, wil verdelen.

DDB heeft zijn ogen in zijn zak zitten. Zijn slagzin is: men verliest een vijand als men hem tot vriend maakt. Dat is het enige cijfer dat groeit. Buiten de EcoFin studio gebeuren 'vreemde' dingen. Schulden stijgen, je komt als burger in een rocksterrenleven terecht: je staat met je dure auto bij de Mc Donalds, terwijl de hele stad bij regenweer flink onder water ligt. Waarom? Omdat we een creditcard kabinet hebben met een bepaalde manier van werken: onderpresteren.
Wij weten: De minister van Financiën + lening = verboden liefde. Economie + schuld = danger. Het is overspel.
Wij hebben gemiddeld een creditrating van B-, terecht benoemd als juiste letter B; dat is Bouterse min. Soms is de rating B+ omdat de beloofde BTW wordt ingezet als lokmiddel. Eerst is de BTW: Begroting Toont Worst, daarna: Bouterse Tovert Wanprestatie.

En als B ondersteuning moet krijgen van het A-kwaliteitsbeleid vanuit de RvM, dan loopt het met A faliekant mis. De A is van Adhin, of voorheen van Ameerali. En weet u wat het verschil is tussen de beide vp's A? Er is 'inwerken en macht' vanuit het Regeringsgebouw geen verschil. De ene A is vervangen door een andere A, maar het is B die steevast bepaalt, vandaar dat wij een 'B- rating; hebben. En B- blijft: een non investment junk-rating, een internationale lage rating, omdat het gezamenlijk verhaal vanuit de RVM compleet afwezig is en de rating niet kan verbeteren.

EcoFin kookt droger
Het schuurt structureel tussen de NDP en EcoFin. De economie kookt droger en droger. Waarom? De NDP hanteert een 'ruimere bandbreedte' in EcoFin, hierbij ondersteunt door de coalitie fractie in de DNA. Van een goede economienota tot een gedisciplineerd gesprek is geen sprake.
DDB illustreert het prachtig voor zijn achterban: ik ben de lamp die brandt in hevige storm. Maar hij bedoelt: ik ben blikvanger in politiek feest. Vandaar de bekende dansbewegingen in juli 2017 met “kom uit de kast” en in januari 2018, de ‘Moon Walk’. Hij zal 2018 rustig tegemoet gaan richting 2020. De rest is voor hem zgn. oude politiek, vandaar een nieuw meesterzet: het verbod op electorale samenwerking. Maar een economie vecht zich altijd terug, bij een ander kabinet. Troost ze: ook elk “gek heeft zijn gebrek”.

De NDP politici signaleren een probleem, erkennen dat, en gaan direct over tot tijdelijk genezen, terwijl voorkomen door deskundig en nationale studie ook een realistische optie is. Denk maar aan de BAZO (verkiezingsstunt 2015), de Brokopondo-Overeenkomst (wordt verkiezingsstunt 2020) maar ook de kwestie zeepiraterij. Bij dit laatste zijn er 3 kustwachtboten voor handhaving van 200/300 vissersboten, terwijl de Surinaamse zee groter is dan landschap Suriname.

Weet u wat de stand van zaken is van het Stabiliteit en Herstelprogramma? De vp benoemde: de planraad en de plancoördinatie commissie. De planningen, alweer. Populaire ministers als J. Miranda en S. Algoe zijn eervol bedankt. Suriname heeft veel budget voor thuiszitters. Het onleerbaar geslacht, dat verspilt. Het is steeds goed geld naar kwaad geld gooien. De olie in de lamp raakt maar op. En wat zei de minister van Financiën in juli 2017?: “gratis geld is op, daarom moeten we lenen”.

Drie Financials (verhoging grondhuurprijzen, verkoop onroerend goed en verkoop van aandelen, totaal SRD 350 miljoen) werden in december 2017 benoemd, als inkomstenverhogende maatregelen naast de SRD 900 miljoen van de BTW. Uit deze maatregelen zal moeten blijken of het economisch herstel in 2019 e.v. houdbaar is. Of swapt men alle dure leningen richting China? Of gaat Staatsolie de regering een verlenging geven met de herschikking van de leningen? Indien de echte maatregelen niet worden getroffen, dan komen we wederom bij de internationale invloeden. Als de grondstofprijzen weer flink dalen, dan is het klaar. Dan zullen wij weer in koor zeggen: de schuldige is de recessie en de internationale prijzen van grondstoffen. Dan is het over. Uit. Het zij zo. Dan lijkt het domweg een mismatch tussen de NDP en een goed cijferseizoen.

Economie is meer dan Financiën. Let wel: de uitgaven zijn groot, de opgave niet. In EcoFin is het nooit stoffig en saai. Voor de NDP is er jaarlijks sprake van een cijferseizoen dat gloort, terwijl de dieprode elementen van de economie er nog zijn. Discussies over BTW en de creditratings doen zich periodiek voor. Coalitie en oppositie kunnen overhoop liggen, maar over 1 ding kunnen wij duidelijk zijn: het wachten is op een goed cijferseizoen na 8 jaren.

Mr. Robby Makka (Msc)
(Jaaranalyticus speciaal voor Starnieuws)