Recht impliceert, anders dan wraak, barmhartigheid

Estaban Kross, vicaris-generaal van het Rooms Katholieke bisdom, heeft tijdens de gebedsdienst voor vrede en rechtvaardigheid, vanuit zijn geloofsovertuiging, een indrukwekkende ethische bespiegeling gehouden over de actuele uitdagingen van Suriname. Hij koos daartoe de perspectieven - 'oerprincipes in God' - recht, eerlijkheid en barmhartigheid. Zijn reflecties bleven niet zonder conclusies die vraagstukken van nu raakten.

De onafhankelijke rechtsgang moet door allen worden gerespecteerd. De financieel-economische crisis heeft als voornaamste oorzaak, oneerlijkheid, corruptie. De vicaris-generaal zag een 'spanningsveld' tussen recht en barmhartigheid, die slechts door verzoening kan worden opgelost. Die dualistische benadering van de verhouding tussen recht en barmhartigheid, zou onterecht de indruk kunnen wekken dat het bij recht en barmhartigheid, om elkaar volledig uitsluitende begrippen gaat.

Recht is geen wraak
Anders dan wraak, dat geen voor allen geldende norm respecteert, is recht juist de codificering van de voor allen, zonder aanziens des persoons, geldende norm. In die norm zijn in een democratische rechtsstaat, humanitaire, sociale, culturele en economische waarden vervat. Die zijn niet allemaal zo absoluut als het recht op leven, maar vatbaar voor verandering via het democratische proces. Het punitieve (straf) aspect van het strafrecht kan voor de oppervlakkige waarnemer lijken op wraak, maar het is wat anders. Ten eerste is het ingegeven door barmhartigheid jegens de levens en belangen van slachtoffers en nabestaanden.

Tegelijkertijd is het ook barmhartig jegens de belangen en levens van verdachten en schuldigen. De beginselen van onschuldig tot het tegendeel is bewezen, recht op een eerlijk proces en voorkomen van willekeur bij bestraffing, zijn daar voorbeelden. Ook hebben rechters ruimte voor meewegen van verzachtende omstandigheden, zoals armoede bij iemand die brood steelt. Zelfs in het strafrecht zien we dus belangrijke elementen van het beginsel van barmhartigheid geïncorporeerd. Krachtige representaties van barmhartigheid zien we in het internationale humanitaire recht en de mensenrechten verdragen. Ook binnen het recht kan dus vorm worden gegeven aan het beginsel van barmhartigheid.

Nationale verzoening
Zeker in het geval van misdrijven tegen de menselijkheid, zoals in het geval van de decembermisdrijven en de massaslachting in Moiwana, staat het rechtstatelijke proces van waarheidsvinding, berechting, strafoplegging en ten uitvoer legging van de straf, niet haaks op beginselen van barmhartigheid en nationale verzoening. Het herstelt juist de rechtsnorm van het recht op leven en de menselijke waardigheid. Het bevestigt dat niemand boven de wet staat. Op die wijze wordt fundamenteel de geschonden persoonlijke veiligheid en het vertrouwen in staat en samenleving, hersteld. Dat en niet minder zouden we aan de komende generaties moeten nalaten.

Theo Para