Kracht van culturele markten voor de Indiase diaspora

Hoe komt het dat Hindostanen over de hele wereld zich min of meer verwant aan elkaar voelen? Hoe ziet die verwantschap eruit en wat betekent dit voor de eigen identiteit? Deze vragen beantwoordde professor dr. Ruben Gowricharn vrijdagmiddag aan de Vrije Universiteit in Amsterdam in zijn oratie ‘Glocalisering in de Indiase diaspora – over de bindende kracht van culturele markten’.

Met deze openbare lezing is Gowricharn geïnstalleerd als bijzonder hoogleraar namens de stichting Diaspora Leerstoel Lalla Rookh aan de faculteit Geesteswetenschappen van de Vrije Universiteit. Hij neemt voor de komende vijf jaar de fakkel over van professor dr. Chan Choenni, de eerste bijzonder hoogleraar van de Leerstoel Lalla Rookh. Choenni heeft in zijn termijn de Hindostaanse migratiegeschiedenis uitputtend onderzocht en hierover twee studies gepubliceerd. De derde en laatste studie, over werving van arbeidscontractanten, de zeereis naar Suriname en hun ontscheping, verschijnt binnenkort.

Homeland
Het woord Glocalisering is een samentrekking van global en local en is als eerst in de wetenschap geïntroduceerd door Japanse economen. Een mooi voorbeeld van Glocalisering is McDonald’s India, zegt Gowricharn, waar het rundvlees vervangen is door kip en vegetarische burgers, met soms ook een curry smaakje. Zo’n proces van aanpassing of acculturatie ziet Gowricharn ook bij de Hindostanen in Nederland, de groep die hij heeft onderzocht. Ze nemen niet alleen de cultuur van Nederland over, maar ook van India. Wel op een andere manier dan bijvoorbeeld de Indiërs die in de VS wonen. Zij hebben meer de ‘homeland’ cultuur in zich.

Hindostanen in Nederland zijn nakomelingen van arbeidscontractanten en voor hen is India een ‘distant home land’. Toch zegt de nieuwe hoogleraar “is het verdedigbaar dat het culturele herkomstland India is, en dat de Nederlandse Hindostanen onderdeel vormen van een bredere, Indiase diaspora omdat India nog steeds de bron is van tal van oude en nieuwe culturele elementen.” Zo komt Gowricharn tot de stelling dat ondanks grote verschillen in historische achtergronden van Hindostanen overal ter wereld er toch sprake is van een ‘global community’ die gevoed wordt via zogenoemde culturele markten.

Bollywood en diaspora toerisme
Gowricharn gaat in zijn oratie vervolgens in op het beeld dat wij hebben van het begrip ‘markt’ in de economie. Dan zien we producten en diensten voor ons, we hebben het over een verkoopprijs die bepaald kan worden door vraag en aanbod en er is een verkoper maar vooral een koper of consument. “Consumptie is niet universeel, maar cultuurspecifiek.” Het maakt heel veel uit of je bami of cassave eet, of je niet alleen in de middag maar ook heel laat in de avond eet en of je het eten met anderen doet of alleen. Alles draait om cultuurspecifieke voorkeuren. Dit geldt ook voor o.a. muziek, dans, mode, esthetica en talen. Al deze voorbeelden van cultuurspecifieke behoeften verbindt de hoogleraar nu met Glocalisering en illustreert de praktijk hiervan met twee voorbeelden. Bollywood – de Indiase filmindustrie - en het diaspora toerisme. Ze zijn belangrijke onderdelen van de Indiase broncultuur. De vervlechting met Bollywood is inmiddels zo groot dat het nauwelijks meer opvalt. De Indiase filmindustrie – als product op die culturele markt – levert een niet te onderschatten bijdrage aan de instandhouding van taal en cultuur en heeft een socialiserende invloed op de emancipatie van de Hindostaanse vrouw. “Bollywood vermarkt vele producten.”

Voor wat het diaspora toerisme betreft gingen Hindostanen in de jaren tachtig van de vorige eeuw naar India en keerden blij terug om een foto te kunnen laten zien die ze gemaakt hadden met Amitabh Bachchan op de set. Of ze gingen hun roots zoeken in Uttar Pradesh of Bihar. “Tegenwoordig gaan we naar India om de outfit voor het huwelijk aan te schaffen, volgens de nieuwste mode ook voor wat de sieraden betreft. We komen met koffers vol terug uit India en nemen spullen mee voor de hele familie”, aldus Ruben Gowricharn die in zijn oratie een levendig beeld schets van de culturele markt als zuurstof voor de verbondenheid met India. Wat dat betreft is de Bollywood- film één van de meest succesvolle advertenties van de Indiase cultuurindustrie. Op dit terrein – wat is vanuit het perspectief van de Hindostaanse diaspora de relatie tussen economie en cultuur -, zal de hoogleraar de komende vijf jaar onderzoek doen en de resultaten ‘consumeerbaar presenteren’. Na afloop van zijn oratie sprak ik op de receptie een bezoeker die zegt dat vooral ontwikkelingen in India op het gebied van medische wetenschap, techniek en ITC, inmiddels ook belangrijk zijn geworden voor die culturele markt en de Glocalisering.

Toga prof. Rudolf van Lier
Overigens hield bijzonder hoogleraar prof. dr. Ruben Gowricharn zijn oratie gistermiddag in de toga van wijlen prof. dr. Rudolf Van Lier. Van Lier werd al in 1949 op 35-jarige leeftijd bijzonder hoogleraar aan de Universiteit van Leiden. In 1976 maakte Van Lier zijn specialismen culturele sociologie en antropologie dienstbaar aan de Landbouw Universiteit Wageningen. Daar bouwde hij een werkrelatie en een innige vriendschap op met prof. dr. Louk de la Rive Box. Na het overlijden van professor Van Lier in 1987 kreeg prof. De La Rive Box in 1996 zijn toga als cadeau van de familie Van Lier. Dit gebeurde toen hij werd aangesteld als bijzonder hoogleraar planning en internationale samenwerking aan de universiteit van Utrecht.

Het idee om de toga nu over te dragen aan prof. Dr. Ruben Gowricharn, komt van Rajendre Khargi, voorzitter van de Stichting Diaspora Leerstoel Lalla Rookh, nadat hem ter orde was gekomen dat de toga van De la Rive Box wel een hele bijzondere was. De familie Van Lier en uiteraard de tot voort kort eigenaar van de toga, stemden van harte in met het voorstel. Van Lier is in de Surinaamse diaspora vooral bekend van zijn eerste boek en levenswerk, Samenleving in een grensgebied – een sociaal historische studie van Suriname. Gowricharn is oud-leerling van Rudolf van Lier. Hij had ook de eer in 2008 de eerste tweejaarlijkse Rudolf Van Lier Lezing te mogen uitspreken aan de Universiteit van Leiden. Deze lezing is ingesteld door de werkgroep Caribische Letteren. Sinds gisteren is na zestig jaar de historische toga van Rudolf van Lier terug in Surinaamse handen.

Roy.khemradj@gmail.com

De volledige tekst van de oratie en de toespraak van prof.dr. De La Rive Box over de toga van Van Lier vindt u op de website www.lallarookh.nl