Trauma’s en angstverhalen

Afgelopen week ben ik doorgegaan met bezoeken aan dorpen in het binnenland. Ik heb enkele Marrondorpen in boven Suriname en Inheemse dorpen in Marowijne bezocht.

De verhalen die ik hoor zijn letterlijk om te huilen. Grote mannen in het binnenland barsten in tranen uit als ze vertellen over hun traumatische ervaringen tijdens de oorlog. Ik heb vaker iemand moeten omarmen om te troosten.
Wat moet je doen als plotseling in je buurt militairen of Jungle Commando’s verschijnen die op elkaar schieten? Je beseft nauwelijks wat het betekent om een permanent gevoel van onveiligheid en angst te hebben. Een kapitein van een Inheems dorp in Marowijne – kapitein Gunter van Erowarte – schetst het beeld: “Je hoort dat er geschoten wordt bij Stolkertsijver, maar je denkt dat het nog ver weg is. Maar elke dag komen de gevechten dichterbij. Bovendien horen we dat de Jungle Commando’s vertellen dat Bouterse half-Inheems is en zij dus de Inheemsen een lesje zullen leren en ze willen uitmoorden.”

Een man uit het Inheemse Alfonsdorp vertelt hoe de oorlog de verhoudingen tussen de Inheemsen en Marrons verpest heeft: “Vroeger gingen we goed met elkaar om. De jongeren voetbalden met elkaar. We respecteerden elkaar. Soms als we groot wild hadden gevangen, dan deelden we dat. We zijn verschillend in cultuur, maar we leefden in vrede met elkaar.”

Kapitein Gunter vertelt een vreselijk verhaal over drie Inheemse vrouwen die door het Jungle Commando gevangen zijn genomen, verkracht werden en vervolgens gebonden werden en op de weg moesten liggen. Er werd een truck gebracht die ze overreed waardoor ze een gruwelijke dood vonden. Een andere man vertelt over twee jongens die werden aangehouden door het Jungle Commando met hun bootje. De JC’s namen de motor in beslag en vermoordden één jongen. Zijn penis werd afgesneden en in zijn mond gestopt. De andere kon vluchten.
Oorlog betekent dat burgers de eerste slachtoffers worden. Het leger voerde zuiveringsacties uit. Er werden pamfletten uitgedeeld met de mededeling dat de mensen zich uit het gebied moeten verwijderen. Maar waar moet je gaan?

Een Inheemse man vertelt over zijn vluchtverhaal: “Ik was amper twintig. Toen we hoorden dat we weg moesten, raakten we in paniek. Wat moet je meenemen? Kleding voor onderweg, hangmatten om in het bos te slapen en voedsel. Moet ik mijn diploma’s of eigendomsbewijs van mijn huis en grond meenemen voor het geval mijn woning wordt vernietigd en ik later mijn leven weer moet opbouwen? Alles wat je meeneemt is een last. Mijn zieke moeder moesten we op onze rug dragen. Soms maakten we een draagbare hangmat waar ze in ging liggen, terwijl wij vervolgens liepen door het bos. Waar ga je naartoe? Overal dreigt er oorlog, dus proberen we naar Frans-Guyana te vluchten. In het bos regent het. Je maakt provisorische afdakjes. Het eten dat je hebt meegenomen is snel op. Je kunt niet gaan jagen en vissen, want je bent op de vlucht. Als we ergens overnachten dan hebben we te weinig hangmatten, dus moeten de sterke mannen staan of ergens zitten, terwijl de kinderen slapen. Je hebt steeds honger.”
Veel Inheemsen weten Frans-Guyana te bereiken, maar daar zijn ze ook niet veilig. Want ook daar zijn er leden van het Jungle Commando die het op de Inheemsen hebben gemunt.

Ook het leger heeft zich schuldig gemaakt aan misdaden tegen Inheemsen. Een zuiveringsactie betekent dat iedereen die geen gehoor geeft aan de oproep om het dorp te verlaten, een potentiële vijand is. Een man vertelt hoe hij het dorp niet durfde te verlaten, want hij had vee dat verzorgd moest worden. Hij werd door een legereenheid gevangen genomen samen met zijn moeder en twee zussen van 12 en 15 jaar. Hij werd geblinddoekt en vastgebonden. Zijn moeder en zussen zijn verkracht door de militairen.
Als ik met de mensen praat voel je het enorme verdriet in de woorden, de ogen en de houding. Ze hebben diepe trauma’s opgelopen en niemand heeft al die jaren naar ze omgekeken.

De Inheemsen leggen een verband met 500 jaar kolonialisme. Dit is hun land, hun eigendom. Dat is van ze gestolen. Van al het goud, de bauxiet en olie die van hun land wordt weggehaald, ontvangen ze geen cent. En ze moeten nog steeds vechten om hun grondrechten erkend te krijgen.
Inheemsen in andere landen zijn ze voorgegaan en ze hebben gewonnen. In 1971 heeft de Amerikaanse regering 1 miljard US$ en 18 miljoen hectaren land teruggegeven aan de Inheemsen in de staat Alaska. In Canada is in 1999 een wet aangenomen om land terug te geven aan de Inheemsen, die daar First Nation worden genoemd. Het gaat om land waar nota bene olievoorraden en andere mineralen in de grond zitten.

Oorlog is niet alleen geweld waarbij mensen op elkaar schieten. Oorlog vernietigt fysieke en sociale infrastructuur. Het vernietigt de verhoudingen tussen mensen. Het schept ook een grote onrechtvaardigheid. Waar blijft de rechtstaat als het gaat om arme mensen die moeten toezien hoe hun familie wordt vermoord? Waar zijn de juristen, de mensenrechtenactivisten als het gaat om eenvoudige mensen, die niet prominent zijn, maar ook menselijke waardigheid en menselijke gevoelens kennen?

Zij moeten toekijken hoe hun leed wordt ontkend en als het bekend gemaakt wordt eenvoudigweg verder verzwegen wordt.
Mijn bezoeken in het binnenland hebben me vervuld van verdriet en pijn. Een vrouw uit het binnenland stuurde me een brief via een contact. Op 13 juni 1987 gingen haar man en zoon een kennis en haar broer helpen met verhuizen op Victoria. Ze zijn door het Nationaal Leger vermoord. Ze heeft de lijken nooit gevonden. Ze is naar de Memre Boekoe kazerne geweest waar ze wel een trouwring en horloge terugkreeg, maar niemand kon vertellen waar haar familie ligt begraven.
Ze vraagt mij om hulp.

Afgelopen week had ik de eerste vergadering met het Comité Nabestaanden en Slachtoffers van Politiek Geweld. Voor hen ligt een belangrijke taak om erkenning te vragen voor het leed van mensen die tot nu toe geen stem hebben gehad. Die erkenning ligt ook in het helpen van deze dame om te weten waar haar man en zoon liggen begraven, zodat ze dertig jaar later alsnog een bloemetje kan leggen bij het graf.
Ik hoop dat het Comité vanuit de bevolking gesteund kan worden om haar werk voor erkenning te kunnen doen.

Sandew Hira