8-4, 4-12, 12-8: 'Einde van een nostalgisch tijdperk'

Nee, dit is geen wiskundige formule. Het was de dienstregeling (shift) van de Suralco. Acht tot vier de ochtendshift, 4 tot 12 de middagshift en 12 tot 8 de nachtshift. Uurloners, weekloners (fortnight), maandloners en stafleden.
De zeventiger jaren, gloriejaren van de Suralco.

Suralco was niet alleen belangrijk voor de duizenden arbeiders die er emplooi vonden. In de piekjaren 70 bijna 5000 arbeiders. Was ook niet alleen een vaste inkomstenbron voor de staat, maar was een way of life, een levenshouding geworden. Het wooncentrum Paranam bijvoorbeeld was begin jaren 70 bruisend met een eigen bioscoop, Theater Roxy van de heer Pereira (vader van Lourence Pereira), een filiaal van Kersten, meerdere Chinese winkeliers, en een bloeiende particuliere busverbinding PPD later PDP, met bussen als 'Waspada', 'Rose Marie', 'Amar Prem'. De jaren 70 waren ook de tijd van de Zundapp bromfietsen. De meeste Suralco arbeiders woonachtig in het district Para reden op een Zundapp. Vandaar het Kersten filiaal te Paranam. Zundapp was van Kersten.
De arbeiders kwamen van heinde en verre: plantages Vierkinderen, Republiek, Bersaba, Hannover, Overtoom, Onverwacht, Osembo, maar ook van de Commissaris Simonspolder, Accaribo, Onoribo, Meursweg, Rijsdijk, Bijlhoutweg, Libanonweg, Bernharddorp, Pararacweg, Javaweg, de Craneweg, Van Hattemweg, you name it!

Ook Smalkalden en La Vigilantia hadden een bruisende woongemeenschap. Voor de openbare orde en veiligheid (1965-1970) was er te Paranam de zeer gezaghebbende politiecommandant Starke. Begin jaren 70 zwaaide de oud Apeldoorn politie-inspecteur Otmar Pocorni de scepter in Para als districtscommissaris. De Meursweg was een belangrijke verkeersader voor de vele grote bussen die tussen de shiftdiensten door de arbeiders van Billiton als Suralco naar of van het werk brachten. We denken aan gigant 'Road Master' van M.A. Salamat aan de Saramaccadoorsteek naast Witboi fabriek, Mahabier met zijn rood-blauwe bussen aan de Koningstraat en Boebsingh eveneens aan de Koningstraat.

Proces allang begonnen
Wij praten nu wel over het vertrek van Suralco, maar dit proces is in feite jaren geleden bij het vertrek van Billiton al ingezet. Billiton was een belangrijke partner van Suralco bij de ontginning van bauxiet. De dienstregeling daar was 7–3, 3–11, en 11–7. De afwijkende dienstregeling was nodig om de verkeerscapaciteit op de Meursweg niet te belasten. Even bruisend als de woongemeenschap Paranam was de woongemeenschap Onverdacht, in de volksmond gewoon 'Billiton'. Ook met een bloeiende particuliere busverbinding met Paramaribo afgekort PBO, later PO met bekende bushouders als John Bloemenveld van 'Sweet Memory'. August van 'Para Gambe' en anderen. Het nostalgische begon al als je over de Martin Luther Kingweg reed en je naderde Paranam, dan zag je in de verte de vier schoorstenen van de plant in alle glorie rook uitstoten, en wist je dat de plant op volle toeren draaide. Naarmate de tijd verstreek werd de ene na de andere schoorsteen 'stilgelegd', en nu komt er helemaal niets meer uit. Uiteraard waren er ook dieptepunten te melden zoals de ernstige aanrijding op de Martin Luther Kingsnelweg in 1973 waarbij in een klap 13 Suralco arbeiders verongelukten.

Ook het onderlopen van verschillende dorpen van onze Saramaccaanse broeders 50 jaar geleden voor de aanleg van de Afobaka krachtcentrale en de vorming van het Blommensteinstuwmeer is voor dit deel van de bevolking een droevige gebeurtenis geweest. Vooral wanneer tot heden vele dorpen (nog) geen elektriciteit hebben.
Simultaan met de vorming van het stuwmeer hadden we ook 'Operation Gwamba' het redden van duizenden dieren voor het stijgende water. Monique Pool zou in die tijd goed werk kunnen doen denk ik.

Gelukkig zijn er meer mooie dan minder mooie momenten in de nostalgische tijd van de Suralco te melden. Suriname heeft flink verdiend aan de export eerst van bauxiet, later aluinaarde en met de ingebruikname van de Paranam smelter ook aluminium. Denk aan de bekende 'Potroom'. Potroom arbeiders waren de spil van de plant.

Vakbeweging
Ik memoreer ook de machtige Paranam Werknemers Bond (PWB) eerst onder leiding van mr. Eddy Bruma, toen hij minister werd in 1973, nam Fred Derby over. Paranam arbeiders waren de best betaalde werkers van Suriname. Uurloners, maandloners en stafleden. Een elite corps! Er was in 1976 of 1977 een felle strijd om het voorzitterschap van de PWB tussen Jan Haakmat (Moederbond/NPS), Humphrey Keerveld (OSA/DVF) en Fred Derby (PNR/C-47). Derby won overtuigend. Rond dezelfde tijd was er ook een strijd om het voorzitterschap bij de Billiton Mijnwerkers Bond (BMB) tussen Hendrik Bilgoe en Fred Derby. Ook die strijd won Derby overtuigend. Wat het sociaal leven van de Paranam arbeider betreft, was het PWB Wrokomang Centrum aan de Van ’t Hogerhuysstraat een belangrijke ontmoetingsplaats. Niet alleen kon de arbeider met zijn shopstewards en het PWB bestuur communiceren, maar het was ook een belangrijke plek om op adem te komen en met collega’s een stevige borrel te pakken. Ook niet leden waren welkom en zowel de bar als de keuken draaiden op volle toeren.
Terug naar de Meursweg: Het gedeelte Meursweg, La Vigilantia, Smalkalden, wooncentrum Paranam en wooncentrum Billiton werd qua infrastructuur, wegmeubilair etc onderhouden door zowel Billiton als Suralco. Met moderne bebakening voor die tijd (1965 – 1980) werd ervoor gezorgd dat de verkeersveiligheid op een hoog peil werd gehouden, e.e.a. na afstemming met de politie en Openbare Werken. Denk aan het viaduct in de Meursweg dichtbij Billiton
( de eerste en enige in Suriname ) en aan de hefbomen met 24-uurs bewaking bij de overgang van de haul road.

Sprekend over de Suralco is het niet eerlijk alleen het district Para te memoreren, want ook in Marowijne stond dit bedrijf model voor bruisende activiteiten. Moengo was het paradepaardje en ook daar was een actieve vakbond aanwezig, de eens zo machtige Moengo Mijnwerkers Bond (MMB) o.l.v Leo Bell. Vreemd dat Derby nooit behoefte heeft gehad om ook daar de leiding over te nemen. Kennelijk had hij zijn handen al vol met Paramaribo. Natuurlijk kende ook Moengo nostalgie, denk aan de Suralco boerderij, wanneer je Moengo naderde bij Abadoekondre dan keek je links schuin naar beneden en zag je het groene gras en de vele koeien grazen. De medische diensten van zowel Paranam, Moengo als Paramaribo waren op een behoorlijk peil. We hebben mooie tijden meegemaakt en velen zijn met Suralco opgegroeid zowel letterlijk als figuurlijk. Vandaar dat velen niet gedacht hadden dat de relatie van bijkans 100 jaar op deze onfatsoenlijke wijze beëindigd zou worden. Maar wat verwacht je anders van een multinational ? Het zijn geen filantropen. Multinationals hebben geen traditie van sociale rechtvaardigheid. We zullen het samen zelf verder moeten uitzoeken.

Mark U. Karg (Paraan)
December 2015