Column: Dekolonisatie van de kunst

Een mens leeft niet alleen voor brood en seks. Anders dan een dier dat holt van de ene voeding naar de andere sekspartner om de voortplanting van zijn of haar soort te garanderen, hebben wij mensen het vermogen om boven die basale behoeften uit te stijgen.

Ik had onlangs een discussie met een goede vriend over het vraagstuk van dekolonisatie van de kunst. Die discussie bracht een paar interessante inzichten naar voren.

Kunstenaars zijn mensen die gevoelens en gedachten vanuit de samenleving vertalen in kunstzinnige producten: muziek, toneel, verhalen, gedichten, schilderijen etc.
Die vertaling kan puur recreatief zijn, alleen tot vermaak. Daar is niets mis mee. De zanger die een liedje componeert over de schoonheid van de liefde kan een prima kunstenaar zijn.
Maar kunst kan meer zijn dan recreatie en vermaak. Kunst kan een manier zijn om de identiteit van een gemeenschap of een volk te vormen en te vestigen en een manier om een gemeenschap geestelijk te verheffen.

In de westerse samenleving is er een scheiding tussen kunst met een grote K – de kunst van en voor de elite – en kunst met een kleine K, de kunst van en voor het volk.
De laatste decennia treedt hierin een grote verandering door de opkomst van de massamedia en de commercie. Muziek, musical, toneel, schilders, dichters etc worden naar het grote publiek gebracht omdat kunst big business is geworden. En hoewel dat onderscheid tussen de twee K’s er nog is, vervaagt die steeds meer en meer omdat kunst onderdeel is geworden van massarecreatie. Michael Jackson is een topkunstenaar die grote massa’s weet te beroeren.

Maar hoe zit het met kunst van volkeren die ooit gekoloniseerd waren?
We hebben een periode gekend in de geschiedenis van Suriname waarbij kunstenaar de avant garde, de voorhoede, waren van maatschappelijke veranderingen. Dat was in de jaren vijftig en zestig, in de periode van de opkomst van het nationalisme. Kunst speelde een belangrijke rol in het dekolonisatieproces.

We zitten nu in een nieuwe fase van dekolonisatie, de dekolonisatie van de geest.
Maar merkwaardig genoeg zijn onze kunstenaars (nog) niet bezig met dit thema. Die avant garde rol zit voorlopig niet bij de kunst, maar bij de wetenschap, terwijl historisch gezien kunstenaars een voorhoederol in de samenleving vervullen.
De kunstenaar van nu is een ondernemer, die economisch moet zien te overleven. En dan denk je aan andere zaken dan een voorhoederol in de samenleving.
Als je een roman schrijf, en je wilt anti-koloniaal zijn, welke Nederlander gaat dat lezen? Als je veel boeken wil verkopen, dan moet je in de Nederlandse taal vooral Nederlanders zien te bereiken. En die zitten niet te wachten op dekolonisatie van de geest.
Als je je kunstproject gesubsidieerd wil krijgen, hoe gaat dan de subsidiegever reageren als je het Nederlands kolonialisme op de korrel neem. De meeste subsidies moeten toch uit Nederland komen? Zo redeneert de kunstenaar/ondernemer.

Een ernstig tekort in onze kunst is de afwezigheid van kunstkritici in de Surinaamse gemeenschap. We ontberen kunstkritici, mensen die kritiek leveren op kunstproducten en op grond van argumenten aangeven waarom een kunstproduct wel of niet goed is. Ik heb het dan niet over types als Michiel van Kempen voor wie geldt: als je een vriendje van me bent, dan ben je een goede schrijver en als ik je niet mag, dan ben je een slechte schrijver. Ik heb het over mensen die op grond van argumenten over wat kwaliteit is, een oordeel geven en dus het risico nemen dat dat oordeel ook ter discussie staat.

Ik zie het probleem al voor me. Je schrijft een kritiek op een boek en geeft aan waarom je denkt dat het boek niet goed is. De schrijver (man/vrouw) zelf schiet gelijk in de stress. Je hebt niet alleen zijn boek bekritiseerd. Je hebt zijn ziel aangetast, zijn hele wezen aangevallen. Hij gaat niet de discussie aan, maar zit de hele dag te denken: hoe ga ik je pakken.

Een goede kunstenaar zal de discussie aangaan met de kunstcritici en diens argumenten ter discussie stellen. Alleen zo kan de kwaliteit van kunst omhoog gaan in de Surinaamse gemeenschap, anders gaan we kunstenaars creëren met een grote KA.

Sandew Hira

reacties: sandewhira@amcon.nl