Anti-kolonialisme als wetenschappelijke benadering

Als trouwe volger van de columns van Sandew Hira, kan ik niet ontkennen dat zijn artikelen bij mij gemengde gevoelens opleveren. Dat is ook wel logisch, want ik behoor immers tot het volk van de voormalige kolonisator, die in Hira’s stukken te vuur en te zwaard wordt bestreden. Sterker nog, ik ben een lid van de blanke elite en in de stamboom van mijn familie vind je meerdere kolonialen, met name in het voormalige Nederlands Indië. Ik heb al eens eerder geschreven dat ik behoorlijk worstel met dat koloniaal verleden.

Mijn geschiedenisleraar op de middelbare school zei altijd: de waarheid is niet wit of zwart, maar grijs. Wat mij soms stoort in de benadering van Sandew Hira is het volgende: het lijkt alsof hij zelf het antwoord al weet (namelijk, het kolonialisme was een verderfelijk en racistisch systeem) en ons wekelijks alleen die vragen stelt, die tot dit door hem vooraf vastgestelde antwoord moeten leiden. Dat wekt weerstand op bij mij: ik denk liever zelf na en kom dan tot mijn eigen conclusie.

Hetzelfde euvel treffen we ook aan in geschiedschrijving op marxistische of feministische basis, die in de jaren zestig en zeventig veel werd gehanteerd. Het leidt bijna altijd tot een eenzijdig beeld. De auteur heeft een bepaalde visie en zoekt in de historische archieven de details erbij, die zijn visie staven. En natuurlijk kun je, als je goed zoekt, duizenden zaken vinden die getuigen van klassenstrijd (marxisme), van vrouwenonderdrukking (feminisme) of van rassenonderdrukking (anti-kolonialisme). Er zijn genoeg vreselijke dingen gebeurd en het is ook goed dat die onthuld worden. Maar is dat een wetenschappelijke benadering? Ook als de feiten kloppen en geverifieerd zijn, levert het per definitie een eenzijdig beeld op (want alles wat niet past bij de vooraf vastgestelde ideologie, wordt buiten beschouwing wordt gelaten).

Ik begrijp ook wel, dat het soms goed is om de gemoederen op te schudden. Het feminisme van de jaren zestig was misschien overdreven, maar het resultaat is wel dat we nu een meer geëmancipeerde maatschappij hebben. Daarom is het misschien ook goed dat we iemand als Sandew Hira hebben die ons koloniale geweten wakker schudt, prikkelt, ontroert en soms ook irriteert. Het kan een bijdrage leveren aan een bewustwordingsproces en een bevrijding van minderwaardigheidsgevoelens die het gevolg zijn van (post)koloniaal racisme.

Toch denk ik, dat Sandew soms zijn doel voorbij schiet. Is het niet denigrerend om Surinaamse historici, die misschien wat andere accenten leggen, of die iets minder rabiaat anti-koloniaal zijn dan Sandew Hira, uit te maken voor “Uncle Tom’s”? Dit komt op mij over als een “het doel heiligt de middelen” denkwijze, die getuigt van weinig respect voor het individu. Deze benadering slaat de discussie eerder dood dan deze tot leven te brengen, omdat velen nu hun mond houden uit angst om door Sandew Hira publiekelijk neergezet te worden als “Uncle Tom”.

Ook ben ik het niet eens met de vergelijkingen die Sandew vaak maakt tussen het kolonialisme en het Nazisme. Ik kan me nog indenken dat je de slavernij / slavenhandel wilt vergelijken met de Holocaust, gezien het grote aantal slachtoffers, al denk ik dat ook die vergelijking om meerdere redenen mank gaat, o.a. omdat het bij de slavernij niet ging om het doelbewust uitroeien van een heel ras. Maar om, zoals Sandew doet in zijn column van deze week, het optreden van de Duitsers in Nederland in de periode 1940 – 1945 te vergelijken met 400 jaar kolonialisme om aan te tonen dat de Nederlanders erger waren dan de Nazi’s (op grond van wat bij elkaar geplukte demografische gegevens), is volgens mij pertinente onzin.

Je zou dan eerder moeten kijken naar de demografische ontwikkeling van de joden in Nederland tijdens de oorlog en niet die van de bevolking als geheel. Van de 140.000 in Nederland levende joden, werd ca. 75% vermoord in de tweede wereldoorlog. Als de oorlog nog een paar jaar langer had geduurd, was vermoedelijk de 100% vernietiging gehaald, wat ook de bedoeling was van de Nazi’s (de zogenaamde “Endlösung”).
Het kolonialisme in de laatste fase (zeg vanaf 1900) was zeker geen ideaal systeem, het was ongetwijfeld een systeem van economische uitbuiting en onderdrukking dat gebaseerd was op rassenonderscheid, maar het kan naar mijn mening niet zonder meer op één lijn worden gesteld met de praktijken van Nazi Duitsland.

Jan Gajentaan