Column: Machiavelli

Af en toe herlees ik oude klassieken. Onlangs keek ik weer in een boek van 500 jaar geleden. De auteur is de Italiaan Nicollo Machiavelli (1469-1527). Het boek is getiteld: 'De heerser'. Machiavelli leefde in een tijd waarin kleine vorstendommen in Italië in hevige concurrentiestrijd met elkaar waren verwikkeld. Machiavelli woonde in Forence, de stad van de familie Medici. Het thema van Machiavelli’s boek is: hoe behoudt een heerser politieke macht? Zijn boek wordt ook wel eens gebruikt in managementtrainingen. Maar in de politieke wetenschappen is het een klassieker.

Zijn meest opmerkelijke uitspraak is: het is beter voor een heerser om gevreesd dan geliefd te zijn. Machiavelli doelt dan niet op het volk. Hij doelt op de mensen rond de heerser. Iedere heerser heeft mensen nodig om mee te heersen. Om die mensen gaat het.
Het principe om loyaliteit te behouden is niet liefde, maar vrees bij de mensen die delen in de macht. De vrees die ze moeten koesteren is dat ze de macht kunnen verliezen en pijn kunnen lijden. Je moet als heerser dus iets in handen hebben, waarmee je de ander pijn kan doen. Hoe organiseer je dit?

Volgens Machiavelli moet pijn of de dreiging met pijn intens zijn. Iemand moet weten dat als hij iets fout doet, hij niet een klein beetje pijn zal lijden, maar direct en heel veel. Aan de andere kant moet je de persoon het genot van macht doen proeven, maar je moet niet in één keer alle genot geven. Genot moet beetje bij beetje geproefd worden zodat de smaak naar meer blijft hangen. Dat zal de persoon ertoe dwingen om steeds meer genot te zoeken. Als hij alles in één keer krijgt, dan zal hij niet naar meer verlangen. Als hij naar meer verlangt, kan hij het genot verliezen. Aan de andere kant moet je ervoor zorgen dat je niet teveel haat tegen jezelf creëert.

Regeren is vooruitzien, is een oud gezegde. Maar Machiavelli gaat een stap verder. Een heerser moet in de toekomst vooruit kunnen kijken naar de gevaren die hem bedreigen. Hij moet op lange termijn kunnen bedenken welke gevaren op hem afkomen, om op korte termijn de maatregelen te kunnen nemen om die gevaren het hoofd te bieden. Zijn tegenstanders die een gevaar vormen, moeten verrast worden door de maatregelen die hij in petto heeft. Door die verrassing schept hij verwarring en is hij in staat om zijn macht te behouden.

Een heerser moet leren van anderen. De arrogantie van de macht kan ertoe leiden dat de heerser alleen naar zichzelf kijkt. Maar volgens Machiavelli bevat de geschiedenis van andere leiders waardevolle lessen. De heerser kan fouten vermijden die anderen gemaakt hebben. Maar dan moet je wel studeren en je verdiepen in die fouten en leren van hun successen.

Een heerser moet niet handelen op basis van een moraal: wat moreel goed is, moet niet de leidraad zijn. Een heerser moet zijn handelen baseren op een doel: het doel heiligt de middelen. Het doel van de heerser is: de macht behouden. De heerser moet niet aarzelen om datgene te doen wat nodig is om de macht te behouden – ook immorele handelingen horen daarbij: omkoping, intimidatie, liegen, bedriegen etc.

Een heerser moet kunnen bedriegen. Een heerser die steeds eerlijk is, zal niet lang aan de macht blijven. Het bedrog van de heerser bestaat hieruit dat hij zich doet voorkomen als menselijk, oprecht, eerlijk en godsdienstig, maar hij moet in staat zijn om het masker direct af te halen in tijden van crisis. Dan moet hij handelen volgens de wet dat het doel de middelen heiligt.

Een heerser moet in zijn besluitvorming voorkomen dat hij gezien wordt als iemand die aarzelt. Hij moet besluiten nemen die onherroepelijk zijn, zodat zijn volgelingen hem niet kunnen bedriegen. Een heerser die veel aarzelt zal merken dat de mensen om hem heen de aarzelingen zullen gebruiken om hem te bedriegen. Eenduidige en direct besluitvorming voorkomt deze situatie.

Een heerser moet voorzichtig zijn met mensen die hem steeds lof toezwaaien. Die mensen zijn onbetrouwbaar. Ze vertellen niet de waarheid over wat er in hun omgeving gebeurt. Een heerser moet mensen om zich heen verzamelen die hem de waarheid vertellen, maar alleen over de zaken waar hij naar vraagt. Iemand die zich permitteert om zijn mening te geven waar niet om gevraagd is, heeft een te onafhankelijk geest. Die persoon moet de heerser niet in zijn omgeving hebben.

Machiavelli, altijd leuk om te lezen, vooral in deze tijd.

Sandew Hira