Ter verdediging van Karin Amatmoekrim

Er is een hetze aan de gang tegen een jonge Surinaamse schrijfster, Karin Amatmoekrim, naar aanleiding van haar roman over Anton de Kom. In die hetze heeft de familie van Anton de Kom zich gemengd. Daarmee heeft de familie haar neutraliteit opgegeven en positie gekozen in een discussie over hoe je de geestelijke erfenis van Anton de Kom moet beoordelen. Waar gaat het over?

Het begon met de bespreking van Ida Does in Starnieuws. De belangrijkste kritiek van Does is dat de romanschrijver Amatmoekrim feit en fictie met elkaar verbonden heeft. Iets klopt niet in het boek, schrijft ze: “Het presenteren van ‘fictie’, met echte mensen, echte namen, echte data, echte gebeurtenissen. Waren ze allen al lang dood, was het misschien anders, maar drie van hen, zijn nog springlevend.” Anton de Kom is een historische figuur. In de redenatie van Does kun je geen roman over een historische figuur maken als de kinderen nog leven. Waarom niet? Omdat de kinderen zich gekwetst zouden kunnen voelen.
Geldt dat alleen voor de kinderen? Hoe zit het met de kleinkinderen die in leven zijn? Stel dat die zich gekwetst zouden voelen. Mag een auteur dan geen roman of biografie schrijven over een historische figuur als de kleinkinderen zich gekwetst voelen?

In deze redenering zit een denkfout, namelijk het idee dat het leven van historische figuren toebehoort aan zijn of haar nazaten. Maar de nazaten hebben recht op de materiële en juridische erfenis van historische figuren, maar volstrekt geen recht op de geestelijke en historische erfenis. Het zou wat zijn als nazaten gaan bepalen wat de historische waarde en betekenis is van historische figuren. Dat is een onderwerp van vrije discussie in een gemeenschap waartoe die historische figuur behoort. In die discussie ontleent de familie haar autoriteit aan argumenten, niet aan genetica.

Wat zijn de argumenten van de kinderen van De Kom tegen het verhaal van Amatmoekrim? Does vertelt dat het gaat om een passage waarin de romanschrijver vertelt hoe Adek weggevoerd wordt. In de roman is er een scène waarin de buurt was komen kijken hoe hij werd weggevoerd en waarin Adek zich verzette tegen zijn vervoer. Does laat zoon Ad aan het woord die stelt dat Adek in werkelijkheid niet was vastgebonden zoals in de romanscène. “Veeleer een uitgeputte, verslagen man, die zich, na aanvankelijk kort verbaal protest, boos liet meevoeren omdat hij niet anders kon”.

Dat is het grootste probleem met het boek. Deze ene passage. Niets meer. Voor de rest wordt in de hele hetze geen enkel argument aangevoerd waaruit zou moeten blijken dat de roman van Amatmoekrim de historische betekenis van Anton de Kom neerhaalt. Zelfs in deze scène kun je niet volhouden dat het verzet van De Kom tegen zijn wegvoeren – die volgens Ad in werkelijkheid geen verzet was – betekent dat zijn historische betekenis is neergehaald.

In de rest van haar artikel citeert Does geen enkele passage waaruit blijkt dat Amatmoekrim Anton de Kom anders beoordeelt dat veel Surinamers: als een antikoloniale verzetsheld. Sterker nog, de romanschrijver heeft Adek menselijk gemaakt, iemand die vecht tegen zijn depressie en daarin zijn antikoloniale gevoelens herleeft. Iemand die worstelt met de liefde voor zijn witte vrouw en de liefde voor zijn land dat onderdrukt werd door witte mensen.
Als Does had aangetoond dat Amatmoekrim De Kom had gepresenteerd als een koloniale figuur, zou ik zeggen: “Goed, citeert de passages waaruit dat blijkt. Misschien heb ik dat bij het lezen over het hoofd gezien.” Maar niets van dit alles.
Het gaat steeds maar over hoe gekwetst de familie zich voelt.

In de Ware Tijd wordt vervolgens de hetze doorgezet. “De redactie van de Ware Tijd Literair kreeg verschillende reacties op de roman van Karin Amatmoekrim. In de 27 jaar dat we bestaan hebben we dat nooit meegemaakt.” Er hebben zich kennelijk vreselijke drama’s afgespeeld bij de redactie van de Ware Tijd.

Cees de Kom, sprekend namens de levende broer en zus, stelt dat de romanschrijver een onwaar en onsympathiek beeld schetst van hun vader. En dat slaat dan op de bovenstaande passage.
Cynthia McLeod, uitgerekend de meest koloniale romanschrijver in Suriname, zegt: “Toen ik thuis het boek las, begreep ik meteen waarom de familie verdrietig was en dit heel pijnlijk vond. Al lezende, dacht ik steeds: dit kan ik toch niet voorlezen!”
Je denkt dat daarna zij vervolgens de passages gaat citeren waaruit begrijpelijk wordt waarom de familie verdrietig is. Niets daarvan. Je moet gissen naar wat het geweest zou kunnen zijn. En dit is Cynthia McLeod die romans schrijft die kwetsend zijn voor een hele generatie nazaten van totslaafgemaakten! En dat kenmerkt een hetze: een hoop emotie, maar geen feitelijke argumenten.

De houding van de familie De Kom in deze kwestie is zeer kwalijk. Zij eigent zich een rol toe die niet aan haar toebehoort, namelijk de rol van de erfgenaam van de ideeën van De Kom. De familie is de erfgenaam van materiële en juridische eigendommen van Anton de Kom, maar niet de erfgenaam van de ideeën van De Kom. Het is niet aan de familie om te beoordelen wie een juiste weergave geeft van de ideeën van De Kom. Als zij zich niet neutraal opstelt maar zich die rol wel toe-eigent, dan moet ze ook de gevolgen accepteren: de opvattingen van de familie over kolonialisme worden dan onderdeel van de publieke discussie. De autoriteit van de opvattingen van de familie over kolonialisme is niet afhankelijk van een genetische relatie, maar van de kracht van haar argumenten.

De vraag die natuurlijk direct opkomt is: heeft de familie De Kom haar goedkeuring gegeven aan een biografie over Anton de Kom, die hun vader door het slijk haalt? Wat is het standpunt van de familie De Kom over de biografie van Alice Boots en Rob Woortman. Ik heb in mijn columns in Starnieuws uitgebreid beargumenteerd waarom hun biografie een vals en koloniaal beeld schetst van Anton De Kom. De familie heeft bij de presentatie van het boek de biografie in ontvangst genomen. Betekent dit dat de familie de koloniale opvattingen van Boots en Woortman over hun vader onderschrijft? Als zij nu zo duidelijk positie kiest ten aanzien van de roman van Amatmoekrim maar wel het boek van Boots en Woortman in ontvangst neemt, dat zou je die vraag bevestigend moeten beantwoorden. Ik denk dat hun vader zich in zijn graf zou omdraaien as hij zou zien wat zijn kinderen doen met zijn geestelijke erfenis.

Ik ken Amatmoekrim niet persoonlijk. Ik had ook niet eerder iets van haar gelezen. Ik heb haar roman beoordeeld op haar eigen merites.
Mensen die willen beargumenteren dat haar roman de betekenis van Anton de Kom neerhaalt, moeten met meer komen dan die ene passage die Does citeert. Dat zal niet gemakkelijk worden, want wie de roman leest krijgt alleen maar meer respect en waardering voor de figuur van Anton de Kom.

Sandew Hira