De wereld is momenteel in de ban van klimaatverandering en met name de dreiging van de opwarming van de aarde. Er zal meer ijs smelten door de opwarming en dat leidt weer tot een stijging van de zeespiegel, wat weer een bedreiging is voor veel laag gelegen landen en steden. Ook het kustgebied van Suriname loopt gevaar. 

De 8 landen die aanwezig waren in Belém zijn de landen die in 1978 de Amazone Conservation Treaty (ACT) getekend hebben. De bedoeling was om het Amazonegebied duurzaam te ontwikkelen, waarbij gebruik van de natuurlijke hulpbronnen gekoppeld diende te zijn aan bescherming en conservering. De ACTO leek veelbelovend, maar heeft ondanks goede voornemens, helaas vrij weinig fundamenteels kunnen doen voor het Amazonegebied. Dit kwam onder andere, vanwege een zwakke structuur van de organisatie. Landen moesten via nationale commissies werken, die dan samen moesten komen om projecten te ontwikkelen. Als één land niet actief was dan stagneerden projecten. 

Een andere zwakte was dat er op basis van consensus gewerkt werd; dat betekende dat wanneer één land traag was met besluitvorming, hele mooie en goede projecten toch jaren konden blijven liggen. Pas in 1995 werd het uitvoerend orgaan, ACTO, opgericht en in 2003 werd het permanent secretariaat in Brazilië operationeel. De laatste vergadering van de ACTO was 14 jaar geleden, hetgeen laat zien dat deze organisatie in verval was geraakt. In ieder geval is met de topvergadering in Belém een poging gedaan om de ACTO nieuw leven in te blazen. Daarbij is de ACTO belast met de uitvoering van de Verklaring van Belém.

De Verklaring van Belem is, volgens president Lula van Brazilië, niet zomaar een verklaring, maar “een gedetailleerd en integraal actieplan voor de duurzame ontwikkeling van het Amazonegebied”.  De Verklaring omvat 113 doelen en principes. Het document onderstreept de noodzaak tot bewustwording en samenwerking in de regio om het “point of no return” van de Amazone te voorkomen. Dit is het moment waarbij het bos -vanwege ontbossing, aantasting en opwarming van de aarde- zichzelf niet meer kan herstellen. Ook is er een Amazone Alliantie gelanceerd om ontbossing tegen te gaan, waarbij elk land dat op basis van de eigen beleidsdoelen doet, maar men hoopt dat er geen ontbossing meer zal plaatsvinden in 2030.

De Braziliaanse regering gaat een Centrum voor Internationale Politie Samenwerking in Manaus opzetten, waarbij de politiediensten van de 8 landen samen zullen optreden. Ook komt er een geïntegreerd Luchtverkeerscontrolesysteem om illegaal luchtverkeer, drugsmokkel en andere criminaliteit te bestrijden.

Binnen de ACTO zullen er verschillende organen bij komen. Zo komt er een Amazone mechanisme voor inheemse volkeren en een Intergouvernementele Technisch-Wetenschappelijk Panel van de Amazone, waarin een brede participatie zal zijn vanuit de overheid, onderzoekers, burgersamenleving en inheemse en lokale en traditionele gemeenschappen. Er komt een speciale ondersteuning voor de situatie van mensenrechtenbescherming ten behoeve van het milieu en de inheemse volkeren. Evenzo voor rurale vrouwen met name om hun ondernemerschap te versterken. Er komt een forum van Amazone steden en een Amazone Innovatie en Technologische Verspreiding Netwerk, welke zich zal richten op duurzame regionale ontwikkeling. En verder een netwerk van water autoriteiten om het beleid op dit gebied van de landen beter af te stemmen. 

Om de financiering veilig te stellen wordt er een financieel mechanisme in het leven geroepen, waarbij verschillende ontwikkelingsbanken in de regio bijeen gebracht zullen worden. De IDB loopt hierbij al voorop met haar Amazonia Forever ondersteuning.

Alles is erop gericht om in feite ontbossing tegen te gaan en de opwarming van de aarde te vertragen. Brazilië is de belangrijkste speler, omdat zij het grootste deel van de Amazonegebied beheren. Het probleem tot nu toe is dat landen zoals Suriname, die weinig ontbossing hebben, onvoldoende financiële steun krijgen om hun beleid voort te zetten en te verbeteren. Het genereert tot nu toe veel minder inkomsten dan bijvoorbeeld de goudwinning, die de grootste veroorzaker is van ontbossing in Suriname. Hier moet op korte termijn verandering in komen, zodat Suriname een grotere bijdrage kan leveren. 

Een ander punt dat in Belém aan de orde is gekomen betreft de olie- en gasindustrie. Colombia wil dat helemaal stopzetten, maar andere landen die van hun inkomsten uit olie leven of grote voorraden hebben, zijn er geen voorstander van. Ook hier geldt dat omdat er nauwelijks inkomsten uit behoud van de natuur zijn gekomen, het lastig is voor overheden in deze landen om de exploitatie van olie stop te zetten. Ook Suriname zit met dit dilemma, waarbij het land hoge schulden moet aflossen, waar inkomsten uit de olie als de oplossing gezien wordt. Tegelijk wil Suriname carbon negatief blijven en dus een duurzaam beleid op dit punt voeren. Dit vergt voorzichtig en gebalanceerd beleid.

Marten Schalkwijk

Politiek analist