Brazilië: Jair Bolsonaro, de nieuwe extreemrechtse president
30 Oct 2018, 00:54
foto
Jair Bolsonaro treedt op 1 januari 2019 aan als 38e president van Brazilië. (Foto: AFP)


Voor tegenstanders is hij een gevaarlijke cheerleader voor dictaturen. Voor de aanhangers is hij de leider die hen kan redden uit de politieke, sociale en economische crises in Brazilië.

Jair Bolsonaro, een verdeeld extreemrechtse provocateur en zelfbenoemde politieke buitenstaander, is verkozen tot de 38e president van de grootste democratie van Latijns-Amerika. Hij begint zijn termijn op 1 januari. Bolsonaro won zondag 55 procent van de stemmen in een beslissende ronde tegen Fernando Haddad van de linkse Arbeiderspartij (PT).

Hij suggereerde eerder dat hij het resultaat niet zou accepteren als hij de verkiezingen niet won. Zijn running mate, voormalig legergeneraal Hamilton Mourao, trok die opmerkingen later terug.

Opmerkelijke stijging
Bolsonaro veroverde een plaats in de tweede ronde, nadat hij in eerste ronde 46 procent van de kiezers achter zich kreeg. Bij de eerste stemming op 7 oktober waren er dertien kandidaten. Het resultaat markeerde een opmerkelijke politieke stijging voor de 63-jarige, na decennia van relatieve politieke onbekendheid.

Bolsonaro is sinds 1991 congreslid voor Rio de Janeiro in het Huis van Afgevaardigden van Brazilië, waar hij verschillende keren van partij wisselde. Tot 2014 was hij nauwelijks buiten de stad bekend, toen Brazilië naar de economische malaise afgleed waarin het zich nu bevindt.

"Hij was altijd een gewoon Kamerlid, hij was nooit een partijbaas ... of had geen programmatische agenda die van enig belang was," vertelde Matias Spektor, een professor in internationale betrekkingen bij de in Brazilië gevestigde Getulio Vargas Foundation, aan Al Jazeera. "Tot vier jaar geleden was Bolsonaro geen begrip in de Braziliaanse politiek."

Aangrijpen crises
Volgens politieke analisten was kritiek voor de opkomst van Bolsonaro de convergentie van verschillende crises in Brazilië, die het publieke geloof in de democratie en de politieke klasse van het land hebben afgezwakt. "De algehele val van gevestigde politici door de ergste recessie in 100 jaar, het grootste corruptieschandaal ooit ontdekt - volgens het Amerikaanse ministerie van Justitie - en deze nooit eindigende verslechtering van misdaad en moord, heeft de opkomst van Bolsonaro in de hand gewerkt," zei Brian Winter, vicepresident bij de Americas Society en Council of the Americas en hoofdredacteur van Americas Quarterly.
Volgens het Braziliaanse Instituut voor Aardrijkskunde en Statistiek is meer dan 12 procent van de Brazilianen werkloos. De economie van het land worstelt nog steeds om te herstellen van een seismische recessie die meer dan twee jaar aansleepte, voordat deze officieel in 2017 afliep.

Tussen de recessie barstte een aantal corruptieschandalen op hoog niveau uit, waarvan het grootste anti-corruptie onderzoek bekend werd als Lava Jato, oftewel "Car Wash". Sinds 2014 zijn meer dan 150 Braziliaanse bedrijfsleiders, bedrijven en politici vervolgd – onder wie de voormalige president Luiz Inacio "Lula" da Silva - als onderdeel van het onderzoek en andere in elkaar verstrengelde onderzoeken.

"De corruptieschandalen gekoppeld aan Lava Jato zijn echt vrij revolutionair in Brazilië, er is nog nooit zoveel actie geweest tegen politici, overheidsfunctionarissen en zakenmensen ... Het is echt een schok voor de gevestigde orde," vertelde Richard Lapper onafhankelijke analist van de Latijns-Amerikaanse politiek. Hij is ook verbonden aan Chatham House, een zusterorganisatie van de in Groot-Brittannië gebaseerde Instituut voor Internationale Zaken. "[En] Bolsonaro heeft zich geïdentificeerd met deze beweging tegen corrupte politici," voegde Lapper eraan toe. "Zijn grote succes is dat hij buiten het politieke systeem tegen traditionele politici, kan mobiliseren. Hij heeft sociale media zeer effectief gebruikt en dus profiteert hij van de sfeer die anti-politiek is in Brazilië."

Misdaad en veiligheid
Terwijl Bolsonaro veelvuldig ontevreden is over de economie en de politieke elites, heeft hij ook ingespeeld op de fundamentele vrees voor veiligheid bij wijdverspreide geweldsmisdrijven. In de afgelopen jaren is het geweld in veel delen van Brazilië - met zeven van 's werelds 20 gewelddadigste steden - enorm gestegen. Vorig jaar stegen de moorden tot een recordniveau van 63.880, een stijging van 2,9 procent in vergelijking met 2016, blijkt uit cijfers van het Braziliaanse forum voor openbare veiligheid.

"Misdaad is een groot algemeen probleem ... en het is een probleem in het hele land, dat alle sociale klassen treft, hoewel de armen het meest," zei Spektor, eraan toevoegend dat Bolsonaro een "boodschap had over misdaad", terwijl Haddad dat niet had.

Bolsonaro, een voormalige legerkapitein, heeft beloofd de veiligheidscrisis aan te pakken door de politie te militariseren, misdadigers harder aan te pakken door agenten meer vrijheid te geven om te doden en om de openbare vuurwapenwetgeving te versoepelen. Zijn voorstellen zullen volgens Spektor waarschijnlijk niet succesvol blijken. "De oplossingen die hij biedt bleken geen effect te hebben op verontrustende misdaden, integendeel, het idee dat de harde hand op misdaad werkt, is onjuist. Dat is al bewezen door bestaand bewijsmateriaal," zei hij. "Er ligt bewijs dat de verdere militarisering van politie zeer dramatisch het aantal moorden verhoogt."

In Rio – het electorale bolwerk van Bolsonaro - heeft een militaire overname van de politie sinds februari als reactie op acuut geweld in de hele stad, geleid tot een stijging van de moordcijfers in vergelijking met dezelfde periode vorig jaar.

Stijl, geen inhoud
Volgens Lapper wordt de aantrekkingskracht van Bolsonaro niet gedreven door weloverwogen beleidsideeën, maar eerder door zijn vermogen om "eenvoudige antwoorden op complexe problemen" te presenteren, ongeacht hun doeltreffendheid. In zijn meer dan twee decennia in het Congres, heeft Bolsonaro slechts twee van zijn eigen voorstellen in wetten omgezet, ondanks hij 170 wetsvoorstellen had gedaan.

Allesandra Maia Terra de Faria, een professor in sociale wetenschappen aan de pauselijke katholieke universiteit in Rio, zei dat de strategie van Bolsonaro nooit is geweest om "een duidelijk plan of enige vorm van stabiliteit" te hebben. "Hij heeft altijd een zin om alles samen te vatten, maar dat betekent ook niets", zei De Faria. Deze retoriek heeft hem volgens Lapper echter in staat gesteld om verschillende stemmingsblokken te verenigen binnen het recht van Brazilië. "Er zijn drie delen van het recht in Brazilië: het nostalgische recht, zij die hunkeren naar de veiligheid van de militaire dictatuur; het sociale recht, dat verbonden is met deze zeer grote evangelische gemeenschap in Brazilië; en een liberaal recht, zij die altijd huiverig zijn over de hypertrofie van de Braziliaanse staat," zei hij. "Al deze dingen zijn samengekomen in Bolsonaro."

Afwijzing en weerstand
Maar toen Bolsonaro's bod voor het ambt succesvol bleek, stuitte zijn kandidatuur op krachtig verzet van grote delen van de Braziliaanse samenleving. De oppositie tegen Bolsonaro werd gedreven door zijn talloze discriminerende opmerkingen over ras, geslacht en seksuele geaardheid, evenals opmerkingen ten gunste van marteling en de voormalige militaire dictatuur van Brazilië - van 1964 tot 1985. Zijn opmerkingen wekten woede bij miljoenen Brazilianen en deden de alarmbellen luiden.

Bolsonaro beschreef het hebben van een dochter als een “zwakte”, vertelde een congresvrouw dat ze "te lelijk" was om verkracht te worden, beweerde dat sommige zwarte mensen zelfs niet "goed waren voor voortplanting", en zei dat hij liever zou hebben dat één van zijn vier zonen "omkwam bij een ongeluk" dan dat hij homo was.

In september werd hij neergestoken tijdens een campagne in de stad Juiz de Fora, in het zuidoosten van de deelstaat Minas Gerais. Zijn verdachte aanvaller zei tegen de autoriteiten dat "God hem had bevolen" de aanval uit te voeren. Bolsonaro werd vervolgens gedwongen zich terug te trekken uit de publieke campagne, terwijl hij herstelde van verwondingen die hij had opgelopen tijdens de aanval. Op 29 september marcheerden honderdduizenden mensen in steden in heel Brazilië als onderdeel van het door sociale media gedreven en door vrouwen geleide #EleNao (#NotHim) protest tegen zijn kandidatuur. "We hebben een samenleving in transitie en hij vertegenwoordigt alles wat oud en conservatiever is in Brazilië," zei De Faria. "Dit is het treurigste aan Bolsonaro."
Advertenties