Inheemsen treden op tijdens een vierdaagse pow wow in het dorp Piaracu, in Xingu Indigenous Park, nabij Sao Jose do Xingu, Mato Grosso, Brazilië. (Foto: Reuters)
Inheemse
volkeren in heel Latijns-Amerika sluiten hun gemeenschappen af van de
buitenwereld. Ze zijn bang dat het coronavirus een ernstige bedreiging voor hun
cultuur kan vormen. Ze vrezen dat de stamoudsten, de bewaarders van hun
erfgoed, in gevaar verkeren door het virus.
Van de
rotsachtige Patagonische regio's van Argentinië tot de weelderige Braziliaanse
Amazone en de Andes-dorpen van Colombia, barricaderen inheemse groepen hun dorpen tegen buitenstaanders. Ze geven zware
straffen aan leden die de quarantainevoorschriften schenden.
Latijns-Amerika
is de thuisbasis van 42 miljoen inheemse mensen, die volgens de gegevens van de
Wereldbank ongeveer 8% van de bevolking uitmaken. Hun manier van leven wordt echter al bedreigd door de snelle ontwikkeling
van mijnbouw, oliewinning en ontbossing.
Het
virus vormt een nieuw en mogelijk catastrofaal risico. Ouderen - de groep die
het kwetsbaarst is voor complicaties als gevolg van Covid-19 - zijn de hoeders van vele met uitsterven bedreigde tradities en
talen. "Het fundamentele belang van ouderen is dat ze het collectieve
geheugen vasthouden, vooral met betrekking tot onze identiteit", zegt
Eduardo Nieva, een gemeenschapsleider van de inheemse groep Amaicha de Valle in het
noordwesten van Argentinië.
Omdat de
inheemse bevolking van Latijns-Amerika vaak ongeletterd is, wordt hun
geschiedenis mogelijk niet geschreven: ze wordt door generaties doorgegeven
door verhalen te vertellen.
"Alle inheemse wijsheid is mondeling, van generatie op generatie
doorgegeven, dus de oudsten dragen alle opgebouwde ervaring mee", zei
Nieva. "Die ervaring - degene die ze bewaren - is wat we beschermen."
In de
Amazone, in het oudste inheemse
reservaat van Brazilië, de Xingu, is begeleiding van ouderen de sleutel tot het uitvoeren van het Kuarup-dansritueel dat
de 16 stammen van de gemeenschap elk jaar bij elkaar brengt om leven, dood en
wedergeboorte te vieren. "We zijn erg bezorgd. Als we onze oudsten
verliezen, verliezen we hun kennis, niet alleen van culturele tradities en
religieuze rituelen, maar ook van onze traditionele geneeskunde", zegt
Jair Kuikuro (32), een filmmaker die het inheemse leven in de Amazone
documenteert.
Zijn
grootmoeder is een bewaarder van een heilig gezang voor een
vruchtbaarheidsritueel voor vrouwen, de yamurikuma. "Als ze het virus krijgt en ze gaat, gaat haar lied spoorloos
verloren", zei Kuikuro.
De
landelijke delen van Latijns-Amerika behoren tot de laatste plaatsen op de
planeet die worden getroffen door het coronavirus en testen in deze afgelegen
gebieden zijn beperkt. Officiële
cijfers suggereren dat het virus zich daar begint te verspreiden.
Gemeenschappen
nemen speciale voorzorgsmaatregelen om ervoor te zorgen dat oudere leden
voedsel en voorraden hebben zonder dat ze hun territorium hoeven te verlaten,
aldus verschillende inheemse leiders.
Kwetsbaar voor nieuwe infecties
De inheemse
groepen van het continent, waarvan er slechts enkele in de honderden zijn, zijn
bijzonder kwetsbaar voor nieuwe infectieziekten, zei Carolyn Stephens, een
professor in mondiale gezondheid aan het University
College London, die heeft gewerkt met inheemse gemeenschappen over de
hele wereld. Stephens noemde de eerste golf van Europese kolonisatie in
Latijns-Amerika die ziekten als de pokken introduceerde - met miljoenen doden
onder autochtone bevolkingsgroepen als voorbeeld van wat er met een nieuw virus
zou kunnen gebeuren.
In
Argentinië, de thuisbasis van minstens 35 officieel erkende inheemse
gemeenschappen, hebben de angst voor besmetting van ouderen sommige groepen
ertoe gebracht extreme maatregelen te nemen om zich tegen buitenstaanders te
isoleren. In de provincies Tucuman en Salta in het noorden van Argentinië
hebben sommige gemeenschappen wegen afgesloten die naar hun dorpen leiden, zei
Relmu Ñamku, een leider van Mapuche. In
andere gevallen zijn gemeenschapswachten - die voorheen de drugshandel en
andere criminaliteit controleerden - ingezet om buitenstaanders weg te houden.
In de
Xingu in Brazilië herinnert de
lokale bevolking zich hoe in de jaren vijftig bijna de helft van de inwoners
van een dorp van de Kalapalo-stam door mazelen werd uitgeroeid.De wegen naar het park zijn geblokkeerd en er zijn geen andere
buitenstaanders dan medisch personeel toegestaan.
In de
provincie Narino in Colombia, die aan Ecuador grenst, handhaven leden van de
inheemse gemeenschap van Pasto de
quarantainevoorschriften strikt met lijfstraffen voor overtreders. Een
video opgenomen met een mobiele telefoon in april en verspreid op lokale media toonde een jonge man die
volgens een gemeenschapsleider de quarantaine-regels had geschonden, kronkelend van de pijn nadat hij drie
zweepslagen had gekregen van een leren zweep. Pasto-leider Pablo Taimal bevestigde de
waarheidsgetrouwheid van de video.
"Inheemse
bewakers zijn bevolen om te doen wat nodig is om de gezondheid en integriteit
van onze gemeenschappen te beschermen", zei Taimal. Hij zei dat ze bang
waren dat mensen Ecuador zouden oversteken, waar het coronavirus het
gezondheidssysteem heeft overweldigd.
Inheemse
mensen zeiden dat gemeenschapsoudsten vaak op de hoogte waren van eeuwenoude
traditionele medicijnen zoals Yacon, een wortel die bekend staat om de
voordelen van antioxidanten. "Als
Mapuche zullen we genezen als we onze bekende medicijnen nemen", zegt
Estela Astorga Porma (77), een Mapuche-vrouw in de zuidelijke regio van Biobio,
Chili. De effectiviteit van inheemse medicijnen voor de behandeling van ziekten
zoals Covid-19 is niet bewezen.
Het is
ook een gebruikelijke traditie dat jongere mensen bij ouderlingen naar huis
gaan om begeleiding te zoeken bij het nemen van beslissingen, zeiden leden van
de gemeenschap, een praktijk die nu uit voorzichtigheid wordt gehandhaafd. "Grootmoeders zijn de wijkadviseurs.
Oudere mensen zijn degenen die voorouderlijke wijsheid overbrengen, degenen die
ons organiseren, orde geven, spiritueel adviseren", zegt Rosa Ñancucheo
(61), een Mapuche-vrouw uit de provincie Chubut in het zuiden van Argentinië.
"Vandaag ontmoeten we elkaar minder dan voorheen."