De kiescommissie van Zuid-Afrika, in Midrand, Zuid-Afrika. (Foto: Reuters)
Zuid-Afrikanen, boos over werkloosheid en ongelijkheid hebben de steun voor het Afrikaans Nationaal Congres (ANC) bij de verkiezingen van deze week teruggebracht tot 40%, waarmee een einde kwam aan drie decennia van dominantie door de partij die het land van de apartheid bevrijdde.

Een dramatisch verzwakt mandaat voor de oude partij van Nelson Mandela, vergeleken met de 57,5% die het bij de parlementsverkiezingen van 2019 vergaarde, betekent dat het ANC de macht moet delen met een rivaal om die te kunnen behouden – een ongekend vooruitzicht.

"We kunnen met iedereen praten", zei Gwede Mantashe, de voorzitter van het ANC en de huidige minister van Mijnen en Energie, tegen verslaggevers van de South African Broadcasting Corporation, waarmee hij een vraag ontweek over met wie de partij een mogelijke coalitieovereenkomst besprak.

Het tellen vanaf de peiling van woensdag was zaterdag bijna voltooid, waarbij de resultaten van 99,87% van de stembureaus het ANC 40,19% van de stemmen opleverden.

Het ANC had elke nationale verkiezing met een verpletterende overwinning gewonnen sinds de historische stemming van 1994 die een einde maakte aan het blanke minderheidsbewind, maar de afgelopen tien jaar is zijn steun afgenomen naarmate de economie stagneerde, de werkloosheid steeg en wegen en elektriciteitscentrales afbrokkelden.

De belangrijkste oppositiepartij, de Democratische Alliantie (DA), kreeg 21,80% steun, terwijl uMkhonto we Sizwe (MK), een nieuwe partij onder leiding van voormalig president Jacob Zuma, 14,58% wist te bemachtigen. De extreemlinkse Economic Freedom Fighters (EFF), onder leiding van voormalig ANC-jeugdleider Julius Malema, kregen 9,5%.

Ondanks dat het beter deed dan bijna iedereen had verwacht, zei MK dat het overwoog de resultaten voor de rechtbank aan te vechten. "We willen een totale herstemming", zei MK-woordvoerder Nhlamulo Ndhlela in het resultatencentrum, minuten voordat een persconferentie van de verkiezingscommissie zou beginnen.

Ndhlela zei dat MK bewijs had dat er met het systeem van de verkiezingscommissie was geknoeid, zonder enig bewijs te leveren.

Analisten vrezen al lang dat de partij van Zuma voor problemen zal zorgen als zijn aanhangers – die dagenlang rellen veroorzaakten en plunderden toen hij in 2021 werd gearresteerd wegens minachting van de rechtbank – de resultaten verwerpen.

De sterke prestatie van MK, vooral in Zuma's thuisprovincie KwaZulu-Natal, is een van de belangrijkste redenen waarom het ANC er niet in slaagde een meerderheid te behalen.

In een reactie op de beweringen van sommige partijen over inconsistenties bij het tellen van de stemmen zei de voorzitter van de verkiezingscommissie, Mosotho Moepya, eerder dat "elke zorg die in deze bezwaren naar voren wordt gebracht, in overweging zal worden genomen en dat we dat zorgvuldig zullen doen".

Gevraagd naar de beweringen van MK of de commissie zich belegerd voelde, zei Moepya: "We zijn vastbesloten om aan onze verplichtingen te voldoen, zoals vereist door de grondwet." Hij voegde eraan toe dat verkiezingsfunctionarissen klaar zouden zijn om de definitieve resultaten zondag zoals gepland bekend te maken.

Coalitiescenario's
EFF-leider Malema accepteerde de uitslag van de verkiezingen en zei dat hij bereid was met zijn voormalige politieke huisn te praten over een coalitieakkoord. "We hebben onze missie bereikt: … het ANC onder de 50% brengen. We willen het ANC vernederen", zei Malema tegen journalisten.

"We gaan onderhandelen met het ANC", zei hij, hoewel een ANC-EFF-coalitie niet voldoende zou zijn om een ​​meerderheid te behalen zonder een andere partij erbij te betrekken, gebaseerd op de laatste tellingen.

Analisten zeggen dat in plaats van een formele coalitie onder enkelen – een overeenkomst die vergelijkbaar is met die welke werd opgezet na de historische verkiezingen voor alle rassen in 1994 – een andere optie voor het ANC een "regering van nationale eenheid" zou kunnen zijn, waarbij een breed spectrum van vele partijen betrokken is.

Investeerders in de meest geïndustrialiseerde economie van Afrika zullen hopen dat het onzekere beeld snel duidelijk kan worden en dat het land een langdurige periode van ruzie tussen de belangrijkste politieke spelers kan vermijden.

Eerste plaatsvervangend secretaris-generaal van het ANC, Nomvula Mokonyane, drong er intussen bij de kiezers en gemeenschappen op aan vreedzaam te blijven.

Ondanks het resultaat van het ANC kon president Cyril Ramaphosa nog steeds zijn baan behouden, aangezien de voormalige bevrijdingsbeweging op koers lag om ongeveer twee keer zoveel stemmen te krijgen als de volgende partij. Maar hij zal verzwakt zijn en kan te maken krijgen met oproepen om te stoppen, zowel van oppositiepartijen als van critici in het diep verdeelde ANC.

Vrijdag steunde Mokonyane hem om aan te blijven als partijleider, en analisten zeggen dat hij geen duidelijke opvolger heeft.

Een deal om het ANC in het presidentschap te houden zou steun van de oppositie kunnen inhouden in ruil voor kabinetsposten of meer controle over het parlement, misschien zelfs de rol van voorzitter.

Malema zei dat een van de posities die de EFF zou eisen, spreker zou zijn.