Grensoverschrijdend gedrag is gedrag waarbij iemand de grenzen van de ander aantast of overschrijdt. Daarbij worden persoonlijke of algemeen geldende waarden en normen geschonden en (on)bewust schade toegebracht aan anderen en de omgeving. De schade wordt toegebracht op fysiek, mentaal of emotioneel vlak. Grensoverschrijdend gedrag kan overal voorkomen: op scholen, in bedrijven, binnen organisaties, op het sportveld, in vriendenkring etc.

Voorbeelden van grensoverschrijdend gedrag zijn intimidatie, agressie, verbale vernedering, seksuele intimidatie, seksueel getinte opmerkingen, pesten, discriminatie, stalken, dreigen, kleineren, uitschelden, afsnauwen, schreeuwen, vernederen, negeren, intimideren, manipuleren, en machtsmisbruik.

Duizenden burgers zijn langdurig slachtoffers van grensoverschrijdend gedrag door baliemedewerkers, politiemannen, collega’s, medestudenten, directeuren, managers, artsen, verplegend personeel etc. Meestal staan deze slachtoffers machteloos. Vaak kunnen zij nergens hun beklag doen. En als dat soms wel kan, krijgen ze nog op hun donder van degene die het voor hen zou moeten opnemen en beschermen. Soms geven slachtoffers de boosdoeners bijnamen als dictator, slavendrijver, sheriff etc.

Grensoverschrijdend gedrag wordt een probleem wanneer:
• Er opzettelijk en herhaaldelijk kwetsende of ongewenste opmerkingen of handelingen zijn.
• De geviseerde (degene op wie er gemunt is) er zich niet (meer) goed bij voelt.
• Het gedrag blijft duren, ook al vraagt het slachtoffer om te stoppen.
• Er sprake is van een machtsonevenwicht (bv manager tegenover werknemer).
•  Het slachtoffer nergens beklag kan doen en aan het lot wordt overgelaten.

Aanspreken of klacht indienen
Als je slachtoffer bent van grensoverschrijdend gedrag, kan je als eerste naar een vertrouwenspersoon toegaan en aangeven dat je je onveilig voelt. "Die vertrouwenspersoon moet jou dan goed uitleggen welke acties je kunt ondernemen, zoals de boosdoener zelf aanspreken op zijn gedrag.

Een andere mogelijkheid is het kiezen van bemiddeling. En als de feiten ernstig zijn, zoals alsmaar grensoverschrijdende opmerkingen en insinuaties van iemand in een machtspositie, kun je een klacht indienen bij de leiding. Maar wat kan je doen als je leidinggevende zelf de boosdoener is, wat heel vaak voorkomt? Meestal sta je alleen, je collega’s durven jou niet te ondersteunen uit angst voor represaille. Enerzijds begrijpelijk, anderzijds laf van je collega’s; want nu ben jij slachtoffer, straks kan één van hen het worden. 

Als het totale personeel één vuist maakt en jou ondersteunt, moet de boosdoener eieren voor zijn geld kiezen en voor eens en voor altijd ophouden met zijn wangedrag. Maar zolang collega’s een lakse en laffe houding aannemen van “ik heb er geen last van”, zullen managers en leidinggevenden werknemers blijven intimideren, bedreigen en soms zelfs met ontslag sturen. Maar dat vind je niet erg, zolang het jou niet overkomt. Soms kan het slachtoffer naar een hogere instantie stappen, met het risico dat er voor zijn/haar klacht ook daar geen gehoor is. Dit is een vorm van dictatuur, van machtsmisbruik. 

Als je nergens gehoor krijgt, kan je een andere baan zoeken of je erin berusten in de wetenschap dat KARMA een keer gaat afrekenen met de boosdoener. Dat is een natuurwet. Niemand ontkomt er aan. Deze molen maalt langzaam maar zeker. Maar misschien is jouw psychische schade inmiddels heel groot. Ook dat komt op het conto van de boosdoener, hij betaalt de rekening met fikse rente.

Rol van de werkgever
Naast het inventariseren van de risico’s kan een werkgever/leidinggevende :
1. Een gedragscode voor (on)gewenste omgangsvormen opstellen. Beperk je beleid niet tot het formuleren van wat niet oke is, maar ook wat oké en gewenst gedrag is. Je kan grensoverschrijdend gedrag breed definiëren of specifieke vormen ervan benoemen.
2. Een vertrouwenspersoon aanstellen.
3. Een klachtenprocedure instellen.
4. Extra onderzoek doen als dat nodig is.
5. Opvang, begeleiding en nazorg verzorgen voor de slachtoffers.

De rol van de overheid
De overheid heeft de plicht om alle werknemers in het land een gezond werkklimaat te garanderen, vrij van grensoverschrijdend gedrag. Er zouden wetten moeten komen waarin gedragscodes van leidinggevenden en collega’s zijn vastgelegd. Er moet een maatschappelijk akkoord komen voor het gestelde gedrag. De regering moet zulks op zeer korte termijn realiseren, want dagelijks vallen er tientallen slachtoffers van grensoverschrijdend gedrag met soms onherstelbare geestelijke en lichamelijke schade. Oproep aan de voorzitter van De Nationale Assemblee om “grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer” op de agenda te plaatsen. Want ook in de DNA komt dit fenomeen veelvuldig voor.

De rol van de vakbond
Over het algemeen komen vakbonden voor collectieve problemen van hun leden op; veelal ligt dit op het financiële vlak. Werknemers zijn dagelijks slachtoffers van grensoverschrijdend gedrag van werkgevers en leidinggevenden. Vakbondsleiders moeten hun leden beschermen tegen zulk gedrag. De leden moeten de gelegenheid krijgen om hun beklag te doen bij hun vakbond als zij geen gehoor krijgen bij hun werkgevers.  

Jack Mohanlal