De term debt trap (schuldenval) wordt toegeschreven aan de Indiase publicist Brahma Chellaney die hiermee wilde aangeven dat deze vorm van diplomatie gebaseerd is op schulden in een bilaterale relatie tussen landen. Het behelst twee landen, land A dat excessieve kredieten verleent aan land B met de intentie om bij geen aflossingen economische en politieke voordelen te behalen. Een kenmerk van deze leningen is dat voorwaarden waaronder zij worden verstrekt vaak ook niet bekend gemaakt worden. Het land dat beschuldigd wordt willens en wetens excessieve leningen te verstrekken is de Volksrepubliek China. Deze leningen maken volgens Chellaney ook heel duidelijk de geo-strategische visie van China uit.

Egoïstische presidenten vol eigenwaan, die verblind worden door grote hoeveelheden Amerikaanse dollars zijn de eersten die gevangen raken in die Chinese 'kravana'. Een voorbeeld van zo een president is het Sri Lankese ex-staatshoofd, Mahinda Rajapaksa. Voor zijn herverkiezing en ook om zijn grootheidswaanzin te voeden, vroeg hij China de haven, Hambantota, in zijn kiesdisctrict uit te breiden. China voldeed volgaarne aan het verzoek, maar ondanks de honderden miljoenen dollars verloor Rajapaksa de verkiezingen in 2015 vanwege de vele corruptieschandalen van zijn bewind. De haven werd in 2010 in gebruik genomen, maar de nieuwe regering van president Maithripala Sirisena moest vanwege de hoge schuldenlast toegeven aan de Chinese druk om deze in 2018 over te dragen aan een Chinees bedrijf voor 99 jaar.

Wat Sri Lanka overkwam bleek een waarschuwing te zijn voor enkele andere landen. De 93-jarige Maleisische premier Mahathir Mohamad, die zijn tanden stuk gebeten had op het anti-Amerikanisme, zei in augustus 2018 in Beijing, in de verschrikte gezichten van Chinese leiders, dat zijn land de twee miljard Amerikaanse dollars aan Chinese projecten afwees, omdat Maleisië zijn schulden niet kan betalen en hij voegde eraan toe We do not want a situation where there is a new version of colonialism. Mahathir heroverde het premierschap in 2018 op basis van een campagne waarin hij onder meer de Chinese intenties aan de kaak stelde. 

In 2013 lanceerde China het Belt and Road Initiative (BRI), een project van ruim een triljoen US dollars, dat de bouw en financiering van havens, spoorwegen, elektriciteitscentrales, dammen en pijplijnen omvat in circa 70 landen. In eerste instantie werd gedacht dat het BRI een imitatie was van het Marshall Plan dat na de Tweede Wereldoorlog de verwoeste Europese economieën nieuw leven moest inblazen. Hoop was dat China hiermee economische ontwikkelingen zou brengen voor de verworpenen der aarde. Maar ontwikkelingen in enkele participerende landen zijn volgens critici een voorbeeld van de schuldenval-diplomatie waarmee China invloed wil verkrijgen in deze landen door hen bankroet te laten gaan en hen zodoende de Chinese wil kan opleggen.

Sri Lanka wordt gezien als het schoolvoorbeeld van een land dat in de schuldenval terechtkwam, maar ook Tajikistan dat in ruil voor kwijtschelding van een onbekend bedrag 1158 vierkante kilometers aan zijn grens met China moest afstaan.

Langzaamaan vallen bij enkele van de landen de schellen van hun ogen. Montenegro kreeg geld, Chinese arbeiders, constructiemateriaal en ingenieurs voor de aanleg van een snelweg van zijn haven naar Servië, maar halverwege de aanleg is het project vastgelopen, omdat de schuld niet meer kon worden afgelost. Het IMF heeft ook geconstateerd, dat Montenegro het zich niet kan veroorloven het project af te maken.

Pakistan wordt nu geconfronteerd met een enorme schulden crisis vanwege miljarden leningen uit China, die volgens de nieuwe premier Imran Khan waren aangegaan door een incompetent en corrupt leiderschap. Van de 62 miljard dollars aan projecten in Pakistan is al 27 miljard geïnvesteerd, maar net als bij Montenegro heeft het IMF Pakistan gewaarschuwd dat zij niet in staat is om de schuld aan China terug te betalen. Khan heeft het project stopgezet en heeft nu het IMF gevraagd voor een reddingsoperatie. Ook Angola met een schuld van 23 miljard dollars aan China heeft bij het IMF aangeklopt voor noodhulp. Minbuza Mike Pompeo heeft echter laten weten there is no rationale for IMF tax dollars and associated with that American dollars…to go bail out Chinese bondholders or China itself.

De ervaringen van deze landen hebben ertoe geleid dat sommige landen de door China te financieren projecten hebben gestopt of verkleind. Maleisië heeft projecten tot 23 miljard dollars die de vorige regering was overeengekomen, stopgezet. Myanmar heeft een project voor een nieuwe haven van 7.3 miljard teruggebracht naar 1.3 miljard dollars. Nepal heeft een project van 2.5 miljard dollars voor de bouw van de Budhi Gandaki waterkrachtcentrale afgeblazen. Volgens de Australische autoriteiten zijn Cambodja en Laos met elk een schuld van 5 miljard dollars wholly owned subsidiaries of China geworden. De China Banking and Regulary Commission schatte in december 2018 dat de verscheidene landen US$ 200 miljard hebben geleend voor circa 2600 projecten wereldwijd. 

Volgens de analyse van het Center for Global Development zullen naast Montenegro en Pakistan de volgende landen in ernstige financiële problemen geraken, omdat de schulden niet betaald gaan kunnen worden. Het zijn Djibouti, Kyrgistan, Laos, de Maldiven, Mongolia en Tajikistan.

Het lijkt alsof wat andere landen is overkomen Suriname niet tot voorzichtigheid maant. Recentelijk hebben wij weer  ruim US$ 300 miljoen van China geleend en onze minbuza weet te verkondigen “China a no un basi en un a no China basi”. Maar wie leent wie? 

President Xi zei op het Forum voor China Africa Cooperation in 2018 dat aan de Chinese fondsen en leningen geen politieke voorwaarden zijn verbonden. De Chinezen noemen hun systeem 'socialisme met Chinese karakteristieken', maar voor landen die al in de schuldenval zijn gelopen is het 'imperialisme/kolonialisme met Chinese eigenaren'.

Rudie Alihusain