Oud-premier Lubbers in het perspectief van Suriname

Als journalist en als eindredacteur van het NOS Radioprogramma Zorg en Hoop heb ik de woensdag overleden Ruud Lubbers (78) in zijn premierschap van 1982 tot 1994 ervaren als een oprecht geïnteresseerde en betrokken politicus bij de ex-kolonie Suriname.

door Roy Khemradj

Nauwelijks een maand na zijn aantreden als premier op 4 november 1982 werd Lubbers geconfronteerd met de 8 decembermoorden in Suriname. Hij - de Nederlandse regering - schortte als reactie op de standrechtelijke executie van vijftien critici van het militaire bewind met onmiddellijke ingang het Ontwikkelingshulpverdrag formeel op. Het gevolg was dat in Suriname de economie met rasse schreden verslechterde en dat er jarenlang geen politiek verkeer was tussen Den Haag en Paramaribo. Het is echter aan dezelfde Ruud Lubbers te danken dat tien jaar na de opschorting van het Ontwikkelingshulpverdrag, Suriname en Nederland tot een vernieuwde bilaterale relatie kwamen met het zogenoemde Raamverdrag voor vriendschap en nauwe samenwerking tussen het Koninkrijk der Nederlanden en de Republiek Suriname.

Suriname als erfenis van de PvdA
Lubbers kwam in de politiek als minister van Economische Zaken (1973-1977) in het kabinet Den Uyl, namens de Katholieke Volks Partij (KVP) en als nieuwkomer en relatieve buitenstander zag hij hoe de PvdA Suriname uit het Koninkrijk hielp, een proces dat later door VVD-boegbeeld Frits Bolkestein ook wel het ‘abandonneren van Suriname’ werd genoemd. Dat het met een overhaaste onafhankelijkheid fout zou kunnen gaan in Suriname werd waarheid toen militairen in februari 1980 de macht grepen. In oktober van datzelfde jaar ontstond in Nederland het Christen Democratisch Appel (CDA) als samenwerking van drie christelijke partijen op rechts, met nieuwkomers als Piet Bukman, Ernst Hirsch Ballin en Hans van den Broek. Beginnend politicus Ruud Lubbers werd na zijn ministerschap fractieleider van het CDA in het parlement en daarna in november 1982 noodgedwongen minister-president, omdat hij Dries van Agt moest opvolgen die plotseling besloot het voor gezien te houden in Den Haag. Ruud Lubbers werd de nieuwe politiek leider.

Dit CDA zag de ex-kolonie Suriname als erfenis van de PvdA en als land met militairen aan de macht en waar rechtsstaat en democratie niet functioneren. Maar minister-president Ruud Lubbers heeft altijd koers gehouden op herstel van democratie en rechtsstaat in Suriname. Deze koers was voor het CDA gegrond op de historische verbondenheid en op de hechte familiare- en andere vriendschappelijke banden tussen de inwoners van Nederland en die van Suriname. Daarom heeft Lubbers in al zijn drie regeringen van 1982 tot 1994 dan ook consistent afwijzend gereageerd op buitenlandse (USA) en binnenlandse (Raad voor de Bevrijding van Suriname/Jungle Commando) verzoeken, Suriname te bevrijden van de militaire machthebbers. Ook omdat Ruud Lubbers volgens insiders in politiek Den Haag vond dat er geen zicht was op solide herstel van de democratie in Suriname, althans door de oppositie in Nederland tegen Bouterse die zeer verdeeld was.

Gemenebestrelatie
Pas nadat in Suriname met de verkiezingen van november 1987 van binnenuit de democratie hersteld was met het aantreden van de regering-Shankar in januari 1988, begonnen Nederland en Suriname op eieren lopend de bilaterale betrekkingen te herstellen. Terwijl dit proces gaande was vond anderhalf jaar na het aantreden van Ramsewak Shankar de SLM-vliegramp plaats in Suriname op 7 juni 1989 waarbij 167 personen het leven lieten. Een diep tragische gebeurtenis voor de Surinaamse gemeenschap aan beide kanten van de oceaan. De beelden van een indrukwekkende herdenkingsdienst in de RAI in Amsterdam staan nog levendig op mijn netvlies. Ik zag hoe de verbondenheid tussen Nederland en Suriname met veel emotie geuit werd. Ook door premier Lubbers. In zijn toespraak vroeg hij zich af hoe het in Gods naam zover had kunnen komen. Zonder het zeggen wist hij diep in zijn hart dat deze vliegramp ook kon gebeuren omdat het financieel-economische al jarenlang slecht ging in Suriname.

Daags na de herdenking in de RAI besprak Ruud Lubbers eerst in beslotenheid van CDA-collega ministers nauw betrokken bij Suriname, een plan om een nieuwe weg in te slaan in de bilaterale betrekkingen om zo het land uit het diepe dal te trekken. Lubbers opperde een gemenebestrelatie en zijn ideeën werden in een plan van aanpak aan de ministerraad voorgelegd. Die accordeerde het maar wel op voorwaarde dat het initiatief tot bespreking van een gemenebestrelatie van de Surinaamse regering moest komen. Tegelijkertijd dropte Lubbers zijn gemenebestplan bij Surinaamse maatschappelijk organisaties in Nederland en in Suriname. Er kwam zelfs een gezamenlijke conferentie van het maatschappelijk middenveld uit beide landen om het ‘plan Lubbers’ uit te werken. De Surinaamse regering van het Front voor Democratie en Ontwikkeling gaf echter de voorkeur aan onmiddellijk herstel van de ontwikkelingssamenwerking en hield zich verder op de vlakte. Logisch eigenlijk; in deze regering was Henck Arron vicepresident, de man die de onafhankelijkheid had gerealiseerd en binnen de NPS was ‘de klok terugzetten’ absoluut niet bespreekbaar. De VHP was wel heel geïnteresseerd in het gemenebestplan maar moest het onderspit delven. Zo stierf Lubbers’ plan voor een nieuwe relatie met Suriname een zachte dood.

Raamverdrag
Deze mislukking betekende echter niet dat premier Ruud Lubbers zijn aandacht en interesse voor Suriname verloor. Wel viel ondertussen zijn tweede kabinet eind 1989 en beleefde Suriname daarna een tweede machtsgreep van de militairen met de zogenoemde kerstcoup. Met de verkiezing van de regering-Venetiaan in mei 1991 klaarde de lucht op en met Jan Pronk weer als minister voor ontwikkelingssamenwerking aan boord in nu het derde kabinet Lubbers - de PvdA werd coalitiepartner- en met Ernst Hirsch Ballin van het CDA als grote roerganger van herstel van de rechtsstaat in Suriname, confereerden Suriname en Nederland in november 1991 op Bonaire over een nieuwe gezamenlijke toekomst.

De conferentie resulteerde in het ‘Akkoord van Bonaire’ dat door Hirsch Ballin ‘het begin van een nieuw hoofdstuk in de verhoudingen tussen beide landen’ werd genoemd. Een paar maanden na Bonaire werd het akkoord uitgewerkt in het Raamverdrag voor vriendschap en nauwe samenwerking tussen het Koninkrijk der Nederlanden en de Republiek Suriname dat op 18 juni 1992 plechtig in Den Haag werd ondertekend door premier Ruud Lubbers en president Ronald Venetiaan, tijdens zijn staatsbezoek aan Nederland. Ruud Lubbers zal ik gedenken als Nederlandse staatsman die ondubbelzinnig onze grani – grote dankbaarheid - verdient voor het rechttrekken van relaties tussen Suriname en Nederland die in het verleden krom waren.

roy.khemradj@gmail.com