Narcist in de zaak

“Doe wat je niet laten kunt; ik ben en blijf groot. Ik zie mijzelf als veel belangrijker dan jij. Een onmisbare schakel ben je niet en zodra je mijn ware aard door begint te krijgen, zal ik ervoor zorgen dat niemand je geloven zal. Ik weet dat ik onredelijk ben in mijn handeling, maar het brengt mij voldoening. De blik van bewonderaars, hun ontzag voor mij, is wat mij voedt. Mijn wil geschiede, maar mijn honger blijft ongestild. Voor altijd. Wen dus maar aan de egoïst die ik ben.”

Omgang met narcistische mensen op de werkvloer kan zeer lastig zijn. Grote waakzaamheid is geboden indien wij onszelf niet wensen te verliezen in de veeleisende houding van een ander. Hoe hoger de positie of functie, hoe groter de kans wordt op het aantreffen van personen met narcistische trekken. Macht, controle en ambitie vormen samen een wapenrusting die alles behalve buigzaamheid bevat. Het is echter niet de positie of functie die als probleem gezien moet worden; hoofdzaak is het gedrag van degene die een bepaalde positie bekleedt of wenst te bekleden.

Narcistische personen maken bewust gebruik van hun charisma. Al op zeer jonge leeftijd is door hen ontdekt wat de uitwerking is van bepaald gedrag in contact met een ander. Gaandeweg hebben zij zich bepaalde trucjes en foefjes zodanig eigen gemaakt, dat dit hun identiteit is gaan vormen en is gaan beheersen. Zulke mensen zijn vaak pienter en slagvaardig.

Daarnaast zijn ze sterk in manipuleren en ontbreekt bij hen het inlevingsvermogen gedeeltelijk of volledig. Ga tegen hun wensen in en wraak ligt op de loer. Hun represaille kent diverse vormen, maar komt in de meeste gevallen tot uiting in chantage, dwarsbomen, vernederen, de ander zwart maken en dwangmatig gedrag vertonen.

Narcisten hebben moeite met het toegeven van fouten. Uit een onbewuste angst voor verlies van totale controle over het ‘zelf’ en de ander, zullen welgemeende excuses zelden aangeboden worden. Weigeren de excuses aan te bieden, is voor een narcist een vorm van zelfbehoud. Niets is ondraaglijker dan het verlies van controle, macht en invloed. Om die reden worden zelfvertrouwen en zelfdiscipline vaak geveinsd. De narcist tracht echter kwetsbaarheid, onzekerheid, wantrouwen en angst te verbergen. Achter het ijzeren masker van het ego is er behoefte aan waardering, erkenning en liefde.

Werken met of werken voor mensen die narcistisch gedrag vertonen, levert in bijna alle gevallen problemen op. Misbruik van positie ligt vrij snel op de loer en dit brengt enorme disbalans met zich mee. Er is weinig sprake van contact vanuit gelijkwaardigheid, respect en vertrouwen. Men vreest hier iets over te zeggen, uit angst de eigen baan of positie kwijt te raken. Zwijgen, echter, is voor niemand heilzaam.

We hebben allen een bepaalde vorm en mate van egoïsme in ons zitten. Dit is nodig om te kunnen leven in de wereld waar wij allen deel van uitmaken. Een grote illusie van het ego daarin is dat van superioriteit en inferioriteit. Niemand is meer waard dan een ander, ongeacht het geslacht, de huidskleur of de afkomst. Ongeacht de positie die bekleed wordt.

Met diploma’s, titels, (machts)posities, status en bezit an sich, is niets mis. Ontlenen we er onze identiteit en gevoel van eigenwaarde volledig aan, dan zetten wij daarmee de eerste stap richting zelfontkenning. Chaos op de werkvloer is dan slechts één van de vele uitwerkingen.
Gezond egoïsme is de middenweg; de zorg voor onszelf met daarin respect én waardering voor onze medemens.

Vishma de Keijzer