(Aangeboden)

Een rechtbank in Turkije verleende op 10 juli toestemming aan de regering om de status van het iconische Hagia Sophia te veranderen van museum naar moskee. Gebouwd zo’n 1500 jaar geleden als een Orthodoxe Christelijke Kathedraal, werd de Hagia Sophia omgezet in een moskee na de Ottomaanse overwinning van Constantinopel, het huidige Istanbul, in 1453. De status werd veranderd in een museum op instructie van Mustafa Kamal Ataturk, de grondlegger van het seculaire Turkije in 1934. Het majestueuze complex is door de Unicef verklaard tot Wereld Erfgoed locatie en is één van de meest populaire toeristische locaties in de wereld. 

Sommige delen van de conservatieve Moslims hebben heel lang campagne gevoerd voor het heropenen van het complex maar Turkije’s sterke seculaire culturele wereld gaf geen toestemming voor het herinrichten van de erfgoedlocatie als een gebedsruimte. Echter, de opkomst van de Islamisten onder leiding van president Erdogan, verandert het politieke landschap.

Hoewel het seculaire karakter van de Staat nog steeds beschermd wordt door de Turkse constitutie, hebben de heropleving van religie en de samenvoeging van religie en politiek een verzwakkend effect op de seculaire orde. De laatste actie van Erdogan, volgend op de rechterlijke uitspraak, heeft veel vragen opgeroepen over het imago van Turkije als een gematigd Moslimland.

De statusverandering tast de universele aard van het erfgoed van de Hagia Sophia aan. Het complex weerspiegelt eeuwen van interactie tussen Europa en Azië en het te gaan behandelen als het erfgoed van slechts een bepaald geloof zal gezien worden als een ontkenning van de historische waarde. Het kan ook het religieus fanatisme aanwakkeren en de religieuze verschillen verdiepen, naast het veroorzaken van een verandering in de kijk op Turkije als een open gemeenschap. Velen kunnen het zien als een beweging richting exclusie.

Zoals verwachtbaar, heeft het besluit intense internationale afkeuring teweeg gebracht. De Unesco waarschuwde dat de culturele poot van de UN, de Turkse autoriteiten tegen “het nemen van welk besluit dan ook dat mogelijk invloed heeft op de universele waarde van de locatie”. 

Echter Turkije is niet het enige land dat getuige is van de opkomst van het felle religieus nationalisme en chauvinisme.

In feite, Hagia Sophia is niet de enige historische locatie die een religieuze ommekeer heeft ervaren. Soortgelijke acties zijn deel geweest van ‘s lands beleid in andere landen. Zoals bijvoorbeeld de handeling van het Indiase Hooggerechtshof vorig jaar waarbij zij de actie door Hindoe fundamentalisten, gelieerd aan de huidige regerende BJP, onderschreef: met name de in 1992 gepleegde sloop van de uit de 16-de eeuw stammende Babri Masjid, omdat zij geloofden dat het bouwsel stond op de geboorteplaats van Ram. Deze issue zou de partij hebben geholpen in het versterken van de religieuze stem, echter wel ten koste van het seculair karakter van India. 

Naast de afkeuring is er ook bejubeling geweest. Zij die de wijziging in status verdedigen stellen dat veel moskeeën zijn veranderd in kathedraals en kerken in Europa. Ook het Spaanse koningshuis gaf dergelijke opdrachten eeuwen geleden. Aan de andere kant is er niet veel kans op dat zoiets zich zou voordoen in een modern seculair land. In feite, in de afgelopen dertig jaar, is het aantal moskeeën veelvoudig gegroeid in de VS en Europa. De omzetting van een voormalige kathedraal andermaal in een moskee, is verontrustend voor hen die hebben gewaarschuwd voor de erosie van seculaire idealen op het altaar van de populistische impulsen, welke zoals zij dat aanvoelen, ernstige lange termijn effecten kunnen hebben.

Met de val van de Moslimrijken in de 19e en 20e eeuw, werd de moskee volledig a-politiek. Deze status werd verdiept door de opkomst van de moderne nationalistische regiems en ideeën in de Moslimwereld. De opkomst van Saudi Arabië als invloedrijke Moslimmacht  in 1973 deed deze ideeën wankelen en bracht de politiek terug in de moskee, vooral in die moskeeën die gefinancierd en gebouwd werden met Saudisch geld. De Islamitische revolutie in Iran in 1979 droeg hier aan bij.

Veel moskeeën verwerden tot locaties voor rekrutering, indoctrinatie en het organiseren van jonge Moslims, vooral tijdens de anti-Soviet Afghaanse ‘jihad’ in de jaren 80. Maar vandaag, zelfs na zoveel commotie en bloedvergieten als resultaat, en hoewel de golf van het zo genoemde ‘Islamitisch terreur' duidelijk aan het afnemen is, lijkt het dat er nog steeds leiders zijn die niet weifelen om dezelfde fouten te herhalen. Erdogan in Turkije doet het in naam van ‘nationale soevereiniteit’ en zelfs Hindu-meerderheid ‘seculair India’ is verleid door het gevaarlijk idee om religie te gebruiken om bepaalde demagogische politieke doelen te bereiken, die zeer misplaatst worden gepresenteerd als nobele acties van vroomheid en nationalisme.