Het mes moet diep in de overheidsuitgaven, de inkomsten moeten omhoog. Suriname is net een huishouden met een te grote hypotheek en te weinig inkomen. Het Herstelplan is een besparingsverhaal. In hoog tempo moet worden bezuinigd. Als je te lang wacht, dan denkt iedereen weer aan de volgende verkiezingen. Als de verspillers winnen, trekken ze buikriem eruit, gooien deze weg, en zal men opnieuw hetzelfde pijnlijke proces moeten ondergaan.

De schuldencrisis begint in 2010, met het aantreden van niet smetteloze bestuurders. Het is de kroniek van een aangekondigde crisis, met als dieptepunten prijsstijgingen en overstromingen. Bandeloos gedrag heeft de valutavoorraad opgemaakt; vervolgens werd geleend en geconsumeerd. Het land is gefrommeld in meer dan 200 leningen. Er zijn een paar leningen met absurd hoge rentes, omdat de geldschieters al niet zeker waren dat ze hun geld zouden terugkrijgen. Alles is verteerd, met nauwelijks stijging van de export.

De regering Santokhi betaalt voor het eerst na jaren haar ambtenaren zonder te lenen, een prestatie. Maar ze is traag met het loslaten van de wisselkoers. In een vrije markteconomie hoort de wisselkoers vrij te zijn.

De schuldencrisis is ook een zenuwcrisis. U kunt minder kopen, moet zuinig leven. Bedrijven verkopen minder, moeten besparen. De vraag naar producten daalt. Bedrijven sturen personeel naar huis. Werklozen kunnen minder besteden, de vraag daalt verder, enzovoort. De economie komt tot stilstand. De regering heeft geen geldboom om de productie te stimuleren; zomaar geld persen is onverstandig, dan vliegen de prijzen verder de lucht in. De overheid moet weer gaan lenen. Dit klinkt slecht, maar is het niet. Het is de enige manier om uit de default te komen.

Als de IMF-board het Herstelplan van Suriname goedkeurt, dan springt het licht op groen, gaan deuren van banken en investeerders weer open. Er komen zachte leningen van de Wereldbank en de Inter-Amerikaanse Ontwikkelingsbank, niet bedoeld voor nyan dringi en prisiri, maar om de economie uit het slop te trekken, zodat mensen weer aan het werk kunnen om dingen te maken die zij en anderen weer kunnen kopen. Meer investeringen betekenen meer banen, meer groei. Misschien wil een bonafide investeerder de Surinaamse schuldberg van vier miljard US-dollars wel kopen, tegen betere voorwaarden voor Suriname. Dat zou verlichting brengen.

In het Herstelplan moet ook de vakbondsmacht bij staatsbedrijven worden getemperd. Sommige vakbondsleiders moeten in landsbelang meewerken aan sanering van personeelsbestanden, zodat er beter geschoolde, productieve, integere en beter betaalde dienaren overblijven. De toon waarop de vakbonden moeten dansen is: kosten, kwaliteit en service, net als in het bedrijfsleven.

Het tijdperk van onverantwoordelijkheid heeft plaatsgemaakt voor soberheid, maar niet alles is veranderd. Er is nog steeds sprake van vriendjespolitiek, patronage en cliëntelisme, wat toch ook de ESSENTIE is van de economische crisis. Een coalitiepartner is bazig, speelt Sinterklaas, is gezegend met lappen grond, posteert ook zijn familie op ministeries en in raden, en huisvest een paar enfants terribles die de coalitie in verlegenheid brengen.

Soberheid en zwendel gaan niet samen. Een deel kan niet bezuinigen, terwijl een ander deel steelt. Dat is dweilen met de kraan open. De ruimte voor zwendel moet kleiner worden, dat was beloofd. Diefstallen van goud, hout en grond moeten getackeld worden, evenals witwassen. Op grote schaal smokkelen van mensen, goederen en drugs is alleen mogelijk met de hulp van douane- en politiediensten. Deze zwendel gaat ten koste van de schatkist en de reputatie van het land. China heeft weleens een corrupte bestuurder opgeknoopt, om slechte elementen de schrik om het hart te slaan. Dat gaat te ver, maar de grote houtsmokkelaar voor camera’s in de boeien slaan en voor de rechter brengen helpt ook om gezag te onderstrepen en mensen gehoor te laten geven aan eerlijkheid. Helaas blijven de ‘grote jongens’ buiten schot, want als die beginnen te praten…

Enfin! Elke maand vertraging van het akkoord met het IMF kost het land 3% welvaart, hoorde ik de voorzitter van de VES zeggen in een interview. Volgens mij is dat een verlies van ongeveer US$ 100 per maand voor elke volwassene en elk kind. Wat een verspilling! Het parlement moet snel het Herstelplan (met IMF stempel) goedkeuren, en de uitvoerders scherp houden.