Bolivia kiest nieuwe president na een jaar van onrust

Bolivia stemt vandaag in de eerste ronde van de presidentsverkiezingen. De stembusgang komt 12 maanden nadat betwiste verkiezingen tot massale protesten leiden en uiteindelijk tot de ondergang werden van de controversiële linkse leider van het land, Evo Morales.

De koplopers zijn ex-president Carlos Mesa en Luis Arce, de gezalfde opvolger van Morales en kandidaat voor zijn linkse MAS-partij. Peilingsgegevens voorspellen dat Arce als beste zal eindigen in de eerste ronde van 18 oktober, maar zonder het stemaandeel van 40 procent en de voorsprong van 10 punten die nodig zijn om een ​​tweede ronde op 29 november te voorkomen.

Analisten voorspellen dat Mesa zegeviert in de tweede ronde, gestuwd door de slogan "iedereen behalve MAS" die populair is bij een groot deel van de middenklasse van Bolivia. Van de vijf andere kandidaten, die allemaal achterblijven in de peilingen, wordt verwacht dat ze Mesa steunen.

"Hoewel de marge nauw zal zijn, blijven we vinden dat Mesa de race naar een eindronde op 29 november zal brengen, waar hij de voorkeur aan zou geven om te winnen", zei Filipe Gruppelli Carvalho, Bolivia-analist bij adviesbureau Eurasia Group, tegen persbureau AFP.

'Duidelijke manipulatie'
Deze presidentsverkiezingen komen een jaar nadat Morales in oktober 2019 een vierde termijn had opgeëist. De vrees voor een gestolen stem ontstond toen ambtenaren plotseling stopten met het vrijgeven van resultaten uren nadat de stemming was gesloten. De telling bracht Morales voor op Mesa, zijn naaste uitdager, maar ver achter bij de leiding die hij nodig had om een ​​tweede ronde te vermijden. Een dag later zond de kiescommissie abrupt nieuwe cijfers uit, waaruit bleek dat Morales slechts 0,7 punten verwijderd was van de drempel om in de eerste ronde te winnen.

Mesa beschuldigde Morales van 'enorme fraude'. Morales beschuldigde Mesa ervan buitenlandse steun te gebruiken om een ​​staatsgreep te plegen. Er braken landelijke protesten uit, waarbij anti-regeringsdemonstranten twee door de staat gerunde media bestormden en hen ervan beschuldigden in de zak van Morales te zitten. Een audit door de Organisatie van Amerikaanse Staten op 9 november bracht "duidelijke manipulatie" van de telling aan het licht.

Morales nam de volgende dag ontslag en eiste politiek asiel in Mexico, omdat de botsingen tussen zijn voor- en tegenstanders in de straten van de hoofdstad La Paz bleven voortduren. De voormalige president, die nu in Argentinië woont, blijft 'putschisten' ervan beschuldigen op onrechtmatige wijze zijn herverkiezing te blokkeren.

De ex-president is geen onbekende in controverse. In een volksraadpleging in 2016 verwierpen Bolivianen ternauwernood een voorgestelde grondwetswijziging die hem in staat zou hebben gesteld zich kandidaat te stellen voor een vierde termijn. Het Hooggerechtshof vernietigde die stem in een fel omstreden beslissing en oordeelde dat de grondwet de mensenrechten van Morales schond door hem te beletten een nieuwe ambtstermijn te zoeken. "Morales had stevige controle over de belangrijkste instellingen van de staat, en het was vrij duidelijk dat er sprake was van manipulatie", zegt Colin Harding, directeur van de gespecialiseerde publicatie Latinform.

De referendumaffaire deed afbreuk aan de aanzienlijke internationale reputatie die Morales had opgebouwd sinds hij in 2006 de eerste inheemse president van Bolivia werd. Het bbp van het land groeide met meer dan 4 procent per jaar tijdens zijn dertienjarige regeerperiode. Het land dat rijk is aan natuurlijke hulpbronnen genoot van een wereldwijde handelsboom. "Morales profiteerde echt van gunstige economische omstandigheden; hoge grondstofprijzen hielpen erg veel," merkt Harding op. Tegelijkertijd, vervolgt hij, was Maduro's "economisch beleid lang niet zo radicaal als zijn retoriek, en hij deed er goed aan veel buitenlandse investeringen aan te trekken".

'Anez hielp echt niet'
Kort na de afzetting van Morales waren het zijn rechtse tegenstanders die beschuldigd werden van een ongeoorloofde machtsgreep. Jeanine Anez, een conservatieve vicepresident van de Senaat, riep zichzelf op 13 november uit tot waarnemend president. Anez was vijfde in de lijn van opvolging, maar degenen boven haar waren afgetreden - hoewel sommige Morales-loyalisten vervolgens probeerden hun ontslag te annuleren. Ze trad aan ondanks het ontbreken van een parlementair quorum, veroorzaakt door de boycot van de stemming om haar te benoemen door MAS-parlementsleden.

De dag na haar aantreden kondigde Anez aan dat er verkiezingen zouden komen, zonder een datum op te geven. Ze voegde eraan toe dat Morales zou worden uitgesloten vanwege zijn ongrondwettelijke beslissing om zich kandidaat te stellen voor een vierde termijn. Demonstraties rommelden in de daaropvolgende weken, dit keer toen de supporters van Morales zich verzamelden om het ontslag van Anez te eisen. De dodelijke protesten waren aanleiding voor de invloedrijke katholieke kerk van Bolivia om te eisen dat de twee partijen bijeenkomen voor onderhandelingen.

In december dienden Boliviaanse aanklagers aanklachten in tegen de verbannen Morales op grond van "opruiing" en "terrorisme" en beschuldigden ze hem ervan zijn aanhangers opdracht te geven tot straatgeweld. Later diezelfde maand beschuldigde het toenmalige gastland van Morales, Mexico,  Bolivia van het 'intimideren' van ambassadepersoneel dat in La Paz werkte nadat de Mexicaanse regering diplomatieke bescherming had geboden aan negen voormalige ministers van Morales die strafrechtelijk werden vervolgd.

De ex-koloniale macht Spanje raakte in de war toen zijn diplomaten de residentie van de Mexicaanse ambassadeur in La Paz bezochten, vergezeld van gemaskerde mannen. De Boliviaanse regering heeft twee Spaanse diplomaten en de Mexicaanse ambassadeur het land uitgezet nadat ze Spanje had beschuldigd van het helpen van de negen ex-ministers om het land te ontvluchten.

Bij haar aantreden in november zei Anez dat ze geen interesse had om zich kandidaat te stellen voor president bij de komende verkiezingen. Begin januari noemde ze een datum voor de peilingen: 3 mei. Later diezelfde maand kwam ze terug op haar eerdere verklaring en kondigde ze haar kandidatuur aan. De minister van communicatie, Roxana Lizarraga, nam ontslag en zei dat ze "haar doelstellingen uit het oog had verloren" en "in hetzelfde kwaad was vervallen" als haar voorganger Morales. Uren later vroeg Anez al haar ministers om af te treden.

"Anez hielp de zaken echt niet," zei Harding. "Ze was een obscure politicus die snel opkwam op het hoogtepunt van de regering, die merkte dat ze het daar best leuk vond en niet meer in de vergetelheid wilde raken."

'Extreme polarisatie'
Toen sloeg het coronavirus toe. Anez legde op 21 maart een lockdown van twee weken op en kondigde het uitstel van de verkiezingen in mei aan tot 6 september. Covid-19 trof Bolivia relatief hard. Het land heeft meer dan 8.000 doden en ongeveer 137.000 gevallen geregistreerd op een bevolking van 11,6 miljoen mensen. Bolivia kampt met een tekort aan tests, beschermende uitrusting en intensive care-bedden. Het heeft een wankel gezondheidssysteem sinds de ambtsperiode van Morales.

Anez kondigde aan dat ze begin juli positief was getest, samen met zeven van haar ministers. Twee weken later kondigde haar regering een tweede verkiezingsuitstel aan, dit keer tot 18 oktober. Dit leidde tot een nieuwe ronde van protesten, waarbij aanhangers van Morales de wegen in Bolivia blokkeerden. De regering zei dat dit de dood veroorzaakte van ten minste 30 mensen door de zuurstoftoevoer naar ziekenhuizen te belemmeren. Anez slaagde er in deze periode niet in om haar populariteitsscore in de peilingen te verbeteren. Daarom kondigde ze op 18 september haar terugtrekking uit de presidentiële race aan.

De verkiezingen van vandaag zullen nauwlettend in de gaten worden gehouden op tekenen van ongepastheid. Vrijdag smeekte de Hoge Commissaris voor de Mensenrechten van de VN, Michelle Bachelet, alle actoren die bij de verkiezingen waren betrokken om te zorgen voor een eerlijke en vreedzame stemming. Ze voegde eraan toe dat de verkiezingen "een kans zijn om echt vooruitgang te boeken op sociaal en economisch vlak en om de extreme polarisatie weg te maken die Bolivia de afgelopen jaren in zijn greep heeft gehouden."