Ook het plaatsen van een kruisje (X) of een vinkje (V) in het vakje met het rode potlood wordt als een geldig stembiljet beschouwd. De minder rigide beoordeling is een van de aanbevelingen uit het ‘rapport ongeldige stemmen verkiezingen 2015’ van de Stichting Wetenschappelijke Informatie (SWI), zegt Amatsoemarto. In opdracht van het ministerie onderzocht SWI de ongeldig uitgebrachte stemmen. Het bureau categoriseerde deze en keek naar de trend bij de drie laatst gehouden verkiezingen. Bij de verkiezingen van 2005 was van de landelijk uitgebrachte stemmen 4,15 procent ongeldig, in 2010 was dit 2,87 procent en in 2015 bedroeg dit aantal 2,43 procent. “Hoewel er een dalende trend te zien is, streven wij naar nog minder ongeldige stembiljetten. Elke stem die niet goed is uitgebracht is een stem teveel die wij hebben verloren”, stelt de directeur. 

Het geldig en ongeldig verklaren van een stembiljet was dan ook een van de belangrijke focuspunten in de training van het stembureaupersoneel. “Er zijn simulaties gehouden in het beoordelen en stringent toepassen van de geldende regels van de kiesregeling.” Dezelfde instructies zijn ook vastgelegd in een handboek, dat is verstrekt aan de politieke partijen en het Onafhankelijk Kiesbureau (OKB).

In 2015 zijn er 265.909 stemmen uitgebracht. Hieruit waren 6451 ongeldige stembiljetten voor De Nationale Assemblee (DNA) verkiezingen en 4194 ongeldige stemmen voor de Ressortraadsverkiezingen (RR). SWI kreeg hieruit 4766 DNA-stembiljetten en 2676 RR-stembiljetten van het ministerie om te analyseren. Het onderzoek richtte zich op negen kiesdistricten. Saramacca is niet meegenomen, omdat er volgens SWI geen 2015-data beschikbaar was.

De ongeldige stembiljetten voor de DNA (blauw) en RR (wit) verkiezingen zijn in categorieën verdeeld. De top drie meest voorkomende zijn als eerste het ‘maximum aantal leden overschreden’ met 7,9 procent. Zo hebben kiezers op het blauwe stembiljet op meer dan één DNA-kandidaat gestemd. Op de tweede plaatst staat ‘blanco’ stembiljet (geen enkele vakje ingekleurd) met 13,4 procent, gevolgd door ‘stembiljet gevlekt’ met 5,1 procent. 

Het stembiljet is gevlekt, omdat kiezers soms met hun gekleurde vinger het vakje inkleuren, legt de directeur uit. “Bij het vouwen en plaatsen in de stembus geeft de inkt af en vlekt het papier”. In andere gevallen gaat het om personen die misschien verkeerd hebben ingekleurd met het potlood, dit met hun vinger wegwrijven en een ander vakje kleuren. “Jammer, weer een stem minder. In de kiezerseducatie is dit meegenomen. Wie een fout maakt, mag een tweede stembiljet vragen.”

Paramaribo en Wanica, de twee districten met de meeste stemgerechtigden noteren het gros aan ongeldige stemmen. Wanica scoort het hoogst in de categorie ‘maximum aantal leden overschreden’; 82.5 procent in 2015 om 78.5 procent in 2010. In ons kleinste district Coronie was het fenomeen ‘blanco’ DNA-stembiljet het hoogst, gevolgd door Sipaliwini en Brokopondo.

Het kleuren van meer dan een vakje op het DNA- stembiljet en/of het inleveren van een blanco stembiljet, heeft gevolgen voor het verkiezingsresultaat van partijen en het behalen van een DNA-zetel.

Ook op het witte stembiljet voor de RR-verkiezingen maken kiezers fouten. Hier komt de categorie ‘blanco’ stemmen met 45.1 procent het meest voor en wel in het district Nickerie. Terwijl Sipaliwini en Brokopondo een relatief hoge categorie ‘maximum aantal leden overschreden’ noteren.

Onderzoeker Jack Menke van SWI geeft in het rapport aan: “evenals bij voorgaande verkiezingen duiden ’blanco’ stembiljetten vaak op een uiting van protest van de kiezer.” En andere mogelijke verklaring is dat “sommigen het stemmen op RR niveau niet belangrijk achten en dan uitsluitend het DNA stembiljet invullen”. 

Is het al dan niet ‘bewust snel’ ongeldig verklaren van een stembiljet, bijvoorbeeld ‘teveel buiten het vakje gekleurd’, fraudegevoelig? Of kan er op een groot stembureau waar de telling tot in de late uurtjes doorgaat, vermoeidheid een rol spelen dat de voorzitter ‘verkeerd kijkt en/of opleest’? 

Amatsoemarto glimlacht, “het stembureau bestaat uit meerdere personeelsleden. Er worden waarnemers en vertegenwoordigers van politiek partijen toegelaten; iedereen is aanwezig bij de telling en het OKB volgt ook mee.”

Zij doet een beroep op alle personen die de telling volgen om gedurende de hele telling alert te zijn. Elk stembiljet wordt getoond door de voorzitter van het stembureau. En er wordt luid op gezegd op welke partij en kandidaat de stem is uitgebracht. “Het tellingsproces is transparant.”

Alertheid is zeker geboden tijdens de telling. “Als het toezicht niet scherp is, ja dan zou er theoretisch iets mis kunnen gaan. Daarom is het belangrijk dat controleurs altijd alert zijn”, zegt Lothar Boksteen, adviseur van het ministerie van Binnenlandse Zaken en oud-voorzitter van het Centraal Hoofdstembureau in de verkiezingskrant (editie 14) van het ministerie. Hij raadt waarnemers aan om foto’s te maken van het proces-verbaal en in het bijzonder van de verzamellijst. Op deze lijst staat hoeveel stemmen op elke partij zijn uitgebracht op een stembureau voor wat betreft de DNA-verkiezingen. Boksteen adviseert ook alert te zijn bij de telling van de RR-stemmen. “Onze processen verbaal bestaan uit veel pagina’s, maar het is belangrijk om foto’s ervan te maken”, geeft hij aan.

Op maandag 25 mei 2020 kunnen 383.333 kiesgerechtigde Surinamers hun stem uitbrengen. In het streven om het aantal ongeldige stemmen nog verder omlaag te brengen, geeft het ministerie voorlichting aan de kiezers. Tegelijk zijn politieke partijen op het hart gedrukt om hun achterban tijdens de campagnevoering ook goed te informeren hoe hun stem op een juiste manier uit te brengen.