In de Surinaamse politiek, voornamelijk de partij politiek is het leveren van kritiek onderontwikkeld, terwijl juist dit essentieel is voor het beleven van democratie. Mensen hebben uiteenlopende denkbeelden en meningen. Als zij deze niet uiten dan is het gevolg dat slechts de mening van één of enkelen bepalend zal zijn. Men legt zo de basis voor autocratisch bestuur. 

Kritiek is inherent aan politiekvoering volgens democratische principes. De mate waarin men kritiek accepteert is een indicatie van de democratische gezindheid van een persoon, een organisatie of een samenleving. Het lijkt mij dat vanuit de afkeer tegen kritiek het onderscheid tussen opbouwende en afbrekende kritiek is ontstaan. Dit onderscheid is vaag en onwerkbaar. Het hangt er veelal vanaf wie die kritiek levert en hoe ‘verteerbaar’ die is voor de bekritiseerde of deze kritiek als opbouwend of afbrekend wordt beschouwd. In mijn publicatie: 'Wissele mammie ... Suriname op een beslissend kruispunt' (1992) gaf ik aan dat kritiek is opgebouwd uit twee componenten: stellingen en argumenten. 

Dagelijks worden er ontelbare stellingen geponeerd in de vorm van een bewering of mening. Belangrijker dan de stellingen zijn de argumenten die aangedragen worden om die stellingen te onderbouwen. Want niet zelden zijn stellingen het gevolg van napraterij. De vraag “waarom vindt u dat?” laat voldoende zien of men die mening zelf bedacht heeft.

In onze politieke partijen snoert men kritische geesten graag de mond met opportunistische dooddoeners als “alle neuzen in dezelfde richting”. Het gevolg is wel dat als een voorzitter - die vaak een dikke vinger in de pap heeft - de verkeerde kant opkijkt of voor de partij ongunstige beslissingen neemt, u - als lid van die partij - daar ook onder lijden zal. Van de Duitse filosoof Karel Jaspers kennen we het begrip Metafysische schuld. Dat betekent in dit geval dat wanneer u niet alles eraan doet om iets te voorkomen u daar (mede) schuldig aan bent. Een andere opportunistische dooddoener is “Sluit de gelederen”. Ik stel echter “zorg er vooral voor dat de gelederen U niet uitsluiten”. Politieke partijen moeten - voor hun eigen bestwil - oefenen om met kritiek om te gaan.

Pluriformiteit en diversiteit verrijken een samenleving en zeker ook de democratie. Kritiek is een wijze van uiting geven aan verschil van mening. Onder verstandige mensen hoeft verschil van mening niet tot een conflict te leiden. Om conflicten te vermijden, kiezen mensen er ook voor hun afwijkende mening liever niet kenbaar te maken. Onterecht! Misschien had juist die mening op dat moment ervoor kunnen zorgen dat tijdig een onjuist besluit werd gecorrigeerd. Mondigheid is dan ook essentieel voor de beleving van democratie.  

Met de verkiezingen voor ogen mogen wij aannemen dat de mate van het elkaar kritiseren substantieel zal toenemen.

Er is een verschil tussen kritiek leveren, iemand beledigen of botweg uitschelden. Het gaat er soms niet eens om wat er gezegd wordt, maar hoe het gezegd wordt. 

De toon bepaalt de muziek. Of zoals de Fransen het zeggen: c'est le ton qui fait la musique. 

Ik zal bijvoorbeeld nooit personen dom, achterlijk of hersenloos noemen. Zij die dat doen zijn kennelijk vergeten dat ooit geleerden stellig beweerden dat de wereld niet een bol was, maar vlak. Ons kennen is beperkt. Wat vandaag als waarheid wordt beschouwd behoeft dat morgen niet meer te zijn.

Overigens kan het beschavingsniveau van iemand afgelezen worden aan de wijze waarop die kritiek levert. Vaak zegt de wijze waarop kritiek geleverd wordt meer over degene die ‘kritiek’ levert dan over degene die wordt bekritiseerd. 

Recentelijk hoorde ik via de Nederlandse televisie Adjiedj Bakas – die van Surinaamse afkomst is -  zijn ongenoegen uiten over personen die zich storen aan het verschijnsel ‘zwarte piet’. Volgens hem gaat het om ‘een paar werkloze idioten’? Wat een ondoordachte generalisatie en oververhitte reactie. Als kleine jongen hoorde ik reeds mijn vader kritiek leveren op het “zwarte pieten” gedoe. Hij heeft dit ‘feest’ dan ook nooit met ons gevierd. Mijn vader is nooit werkloos geweest en was zeker ook geen idioot. Ik ken nog vele goed geschoolde, werkzame mensen die het verschijnsel “zwarte piet” afwijzen. Waar praat die Bakas over?

Nuancering en relativering zijn dan ook essentieel bij het leveren van kritiek. Laat de mens in waarde ook als u het grondig oneens bent met die persoon. 

Blijf kritiek leveren waar nodig. Waar mensen niet mondig zijn en ook geen kritiek wordt geleverd sterft de democratie.

Hans Breeveld