NAKS koppelt educatie aan prisiri 
02 Jul 2019, 00:00
foto
Naks sloot haar juni-activiteiten in de Kriyoro Wiki’19 af met een Prodo Banya met als thema ‘Ingi Banya’, die vooraf ging aan een pur’blaka demonstratie bij de Inheemsen. (Foto’s: Ranu Abhelakh)


Naks blikt tevreden terug op haar activiteiten in de Kriyoro Wiki’19 over de maand juni. "Onze theatervoorstellingen en lezingen zijn goed ontvangen door het publiek. De Fosten Kawina Neti heeft veel complimenten geoogst. Zelfs de deelnemers zijn enthousiast en kijken uit naar een volgend optreden", zegt Darell Geldorp, NAKS artistiek leider, tevens initiatiefnemer van de Kriyoro Wiki.

Afgelopen zaterdag hield de organisatie de zesde editie van de Prodo Banya. Het thema dit jaar was Ingi Banya. “Het is een bekend begrip. Veel mensen hebben er weleens van gehoord, maar weten niet precies wat je allemaal tijdens de Ingi Banya kunt meemaken”, licht Geldorp het thema toe. Het geheel heeft te maken met de Afro-Surinamers die Inheemse voorouders hebben. “Op deze manier eren zij hun voorouders.”

Naks timmert al enkele jaren aan de weg om de Afro-Surinaamse cultuur te ontwikkelen en meer bekendheid te geven. Bijvoorbeeld door een educatief aspect te koppelen, een prisiri. Zo begon de Ingi Banya met een demonstratie van een pur’blaka ceremonie bij de Inheemsen. “Bij elke activiteit van ons is het belangrijk om ook aan cultuuroverdracht te doen. Momenten van leren”, legt Geldorp dit programmaonderdeel uit. “Mensen willen dingen zien en ervaren.”

Voorgaande jaren heette deze activiteit de Prisiri Banya. Cultuurkenner Irwin Goedhart wees hen erop dat het meer gaat om prodo-maken, pronken. De omgeving is stijlvol en sierlijk aangekleed en de bezoekers komen in hun mooiste kleren. “De prisiri is vanzelfsprekend, het gaat om de prodo erom heen”, geeft Geldorp aan. Banya valt onder de voorouderherdenking. Vroeger was het een amusementsdans tijdens hoogtijvieringen – banya muziek was toen in. Door de jaren heen maakte die plaats voor de hedendaagse populaire kawina en/of kaseko, legt hij uit. Wie nu zijn voorouders op de traditionele manier wil herdenken, kiest voor wat de overledenen vroeger kenden en deden: vereren met banya muziek en dans. 

“En wie Inheemse voorouders heeft, doet de pur’blaka op zijn Inheems, die verschilt met die bij de Creolen”, vertelt Geldorp. Er zijn ook overeenkomsten, zoals de aitidey (rouwfeest na acht dagen), kleren van de overledene verbranden, kleuren voor de rouw (wit, donker) en prisiri (felle). “In de danswijze verschillen wij hemelsbreed van elkaar. Wij dansen banya – met de benen naar achteren schuivend en zij dansen sambura.” 

In twee uren toonde de Inheemse groep Shirityo Yana bijgestaan door NAKS-leden de gebruiken, handelingen en processen rond het heengaan van een dierbare. Dit is zoals de Inheemsen uit West-Suriname die houden, benadrukte groepsleider Mireille Draaibas. “Het gaat om het rouwproces vanaf het moment van overlijden: in blaka gaan tot pur na blaka”, geeft zij aan. Centraal is om de dierbare te eren, het verdriet ondergaan, de geest los te laten en de draad in het leven weer op te pakken.

Een nabestaande kan kiezen voor drie maanden, een jaar tot drie jaar rouwen. Het proces is zwaar en de persoon wordt vooraf op verschillende momenten gevraagd of die echt bereid is om in blaka te gaan. Er gelden verschillende regels, zoals geen make-up, spiegel afdekken, geen haren knippen, niet feesten, geen fleurige kleding, etc. Draaibas: “Wie zich niet strikt hieraan houdt of onderbreekt, zal ook instaan voor de consequenties. Misschien wordt je ziek, maar dat is dan aan jezelf te wijten.”

Het rouwproces is gebonden aan tal van rituelen, zoals lichaamsbeschildering die vaste dagen en tijden kennen. Er horen ook zangnummers en dansen bij waarin de overledene, die persoon die het rouwproces ondergaat en overige nabestaanden worden bezongen. Draaibas legt de handelingen haarfijn uit en vertelt over het hoe en waarom ervan. 
Het einde van het rouwproces pur’blaka is feestelijk en kleurrijk: de sambura klinkt dan weer. De nabestaande wordt ‘mooi’ gemaakt, in het rood gekleed, gereed om het leven vreugdevol weer op te pakken. Het publiek reageert met een goed applaus op de demonstratie en de toonde de waardering door mee te dansen op de sambura. De avond werd vervolgd door de Ingi Banya en Kriyoro Banya zoals Creolen die kennen. 

“De Banya blijft iets unieks. Mensen buiten denken vaak dat het gaat om enge rituelen, yorka’s, geesten”, zegt Geldorp. Maar een prodo banya is een publiekelijke activiteit die openstaat voor iedereen. “We komen echt prodo fasi naar buiten, met cadeautjes voor de gasten. Dit in tegenstelling tot de nowtu-banya, die in familieverband wordt gehouden. De focus is dan op de geesten van de voorouders om hen op te roepen.”

De Banya-man of uma danst heel ritmisch met het lichaam naar achteren in plaats van naar voren. Zij slepen met de voeten in het zand en bewegen zich al slingerend rugwaarts. Hierdoor ontstaan allerlei strepen in het zand en laten zij geen voetsporen achter. “De tot slaaf gemaakte persoon danste slepend naar achteren om zo tijdens het vluchten van de plantage geen voetsporen achter te laten.” Bij Laku schopt de danser lichtjes met de voeten naar voren, terwijl, die ook naar achteren danst. 

De Kriyoro Wiki’19 met Afro-Surinaamse evenementen in het kader van herdenking afschaffing van de Slavernij, duurt tot eind juli. Binnenkort wordt de agenda bekendgemaakt van de overige activiteiten. Gisteren was de eerste, de traditionele NAKS Gran Taki Tangi viering in het Fort Zeelandia. Het thema was Na Krakti Fu Wi Kulturu.
Advertenties