Hakrinbank en het leerstuk van bestuurszelfstandigheid

(Aangeboden)

Besturen is leiding geven en verantwoordelijkheid dragen. Het bestuur van de vennootschap bepaald binnen door de wet en statuten getrokken grenzen welke activiteiten door de vennootschap worden ondernomen en hoe deze worden georganiseerd. Bovendien is het bestuur van een vennootschap verplicht zijn taak behoorlijk te vervullen. Richtsnoer daarbij is het belang van de vennootschap. Dit “vennootschappelijk belang” is geen scherp omlijnd criterium. Bepaalde bestuursbesluiten kunnen statutair aan de goedkeuring van een vennootschapsorgaan worden onderworpen en kan in de statuten worden bepaald dat het bestuur zich moet gedragen naar de aanwijzingen van de algemene vergadering van aandeelhouder betreffende “de algemene lijnen van het te voeren financiële, sociale, economische en personeelsbeleid”.

Naar moderne juridische inzichten mag het vennootschapsbelang niet vereenzelvigd worden met het belang van de aandeelhouders. Alhoewel in de dagelijkse praktijk beide belangen vaak zullen convergeren, zijn er situaties denkbaar dat deze uiteenlopen of zelfs tegengesteld zijn. Dat de aandeelhouders langs andere wegen duidelijk kan maken welk beleid naar haar oordeel in het belang van de aandeelhouders noodzakelijk of wenselijk is, en dat dergelijke aanwijzingen zeker indien er sprake is van een gezonde en goede verstandshouding gezaghebbend zullen zijn, lijkt mij evident. Bovendien zal een verstandige directie de wensen van de aandeelhouders in haar besluitvorming betrekken en streven naar consensus.
Echter, het belang van de vennootschap kan op het moment dat de aandeelhouders van de directie verlangt dat zij ten nadele van de vennootschap voorrang geeft aan het aandeelhoudersbelang in botsing komen met het belang van de aandeelhouders. De directie van de vennootschap komt daardoor voor een duivels dilemma te staan.

Sinds het befaamde Forumbankarrest (HR 21 januari 1955, NJ 1959, 43) is de hoofdregel: elk orgaan van een vennootschap heeft zijn eigen bevoegdheden en de algemene vergadering van aandeelhouders mag de bij wet en statuten getrokken grenzen van haar bevoegdheden niet overschrijden. Verder is van belang dat de Hoge Raad in een arrest van 4 april 2014 (Inversiones cs/Cancun I cs) heeft geoordeeld dat bestuurders zich bij de vervulling van hun taak moeten richten naar het belang van de vennootschap. Wat dat belang inhoudt, hangt af van de concrete en specifieke omstandigheden van het geval. Indien aan de vennootschap een onderneming is verbonden, wordt het vennootschapsbelang in de regel vooral bepaald door het bevorderen van het bestendige succes van deze onderneming. Bij de vervulling van hun taak dienen bestuurders voorts zorgvuldigheid te betrachten met betrekking tot de belangen van al degenen die bij de vennootschap en haar onderneming zijn betrokken. Deze zorgvuldigheidsverplichting kan meebrengen dat bestuurders bij het dienen van het vennootschapsbelang ervoor zorgen dat daardoor de belangen van al degenen die bij de vennootschap of haar onderneming zijn betrokken niet onnodig of onevenredig worden geschaad.

Ik ben er van overtuigd dat een vennootschap die door ervaren en ter zake deskundige professionals wordt bestuurd, in zijn algemeenheid op behoorlijke wijze bestuurd zal worden zonder dat daarvoor bindende - dus rechtens afdwingbare instructies - van de zijde van de aandeelhouders noodzakelijk of vereist zijn. De indirecte machtsmiddelen die aan de aandeelhouders ter beschikking staan met name schorsing en ontslag van dwarsliggende bestuurders zijn naar mijn mening ruimschoots voldoende om te voorkomen dat aandeelhouders mogelijke vermogensschade zouden kunnen lijden door eigengereidheid van de directie van de vennootschap. Het bestuur van de vennootschap is in zoverre autonoom dat het op grond van zijn eigen verantwoordelijkheid zelfstandig dient te beoordelen of een door de aandeelhouders wenselijk geacht beleid, in overeenstemming is met de eisen van behoorlijk bestuur. Van deze autonomie kan de directie van de vennootschap geen afstand doen.

Kortom: behoorlijk bestuur impliceert dat instructies, aanbevelingen en beïnvloeding door aandeelhouders kritisch worden beschouwd en in geval van strijd met het vennootschappelijk belang simpelweg kunnen worden genegeerd. Een beklemde en ontslagen bestuurder zal in een eventuele procedure een sterke zaak hebben en zich kunnen beroepen op kennelijk onredelijk ontslag, strijd met de contractuele redelijkheid en billijkheid en strijd met algemeen aanvaarde normen van goed werkgeverschap.

Amsterdam, 15 juli 2018
mr. O.H.A. Mo-Ajok