De parlementaire democratie summier beschouwd

Het lijkt mij goed om heel simpel aan te geven wat onder parlementaire democratie wordt verstaan, voordat ik een nadere beschouwing geef over de werking, maar ook over de druk waaronder dit stelsel (actueel) mondiaal is komen te liggen. Omdat een definitie niet altijd evident is, zal ik met enkele voorbeelden de in deze bijdrage gehanteerde definitie zo duidelijk mogelijk maken.

Parlementaire democratie is een vertegenwoordigende of representatieve regeringsvorm, waarbij kiesgerechtigden via gekozen volksvertegenwoordigers in de wetgevende macht (parlement/DNA) invloed hebben op het beleid. Het is dus een regeringsvorm met indirecte invloed van de burgers op het regeringsbeleid. Bij de indirecte democratie gaat het in principe of in hoofdlijn om compromissen te brengen tussen diverse segmenten met tegenstrijdige belangen in de maatschappij. Uiteraard is hierbij meegenomen, dat de grootste partij het overwicht zal hebben, maar dat er volstrekt rekening dient te worden gehouden met de mening van de minderheid.

De eminente reden om de parlementaire democratie te creëren, is omdat het heel moeilijk en onoverzichtelijk zou zijn voor elk land om de directe democratie, waarbij het volk rechtstreeks deelneemt aan het bestuur van het land, vorm te geven. Dus vermijden van de Atheense situatie.

De laatste jaren staat de werking van de politieke democratie steeds meer onder zware druk. Het populisme zorgt mede voor de hierboven bedoelde druk. De vraag die gesteld moet worden is of het aan het systeem ligt of aan de invulling die personen aan het systeem geven. Of ligt het aan het karakter van het politieke establishment? Ik kan heel simpel en kort hierover zijn door te stellen dat het systeem goed in elkaar zit, maar dat politici om de hen moverende reden verkeerde/incorrecte invulling geven aan de, in dit geval, parlementaire democratie.

De parlementaire democratie kent de volgende systemen: 1.Parlementair systeem. 2. Presidentieel systeem.3. Semi-presidentieel systeem. Het parlementaire systeem staat tegenover het presidentiële systeem. In het parlementaire systeem is de minister-president de regeringsleider, terwijl de president of koning(in) het Staatshoofd is. In het presidentiële systeem zijn beide functies bij de president. In het semi-presidentiële systeem komen zowel aspecten van het parlementaire en presidentiële systeem voor. In Suriname beweert men ten onrechte dat er sprake is van een semi-presidentieel systeem. Ik noem ons systeem een hybride systeem dat deels gelijkenissen vertoont met wat verstaat wordt onder semi-presidentieel systeem.

Ons systeem neigt meer naar een presidentieel systeem. De functie of het ambt van staatshoofd en regeringsleider, ligt bij de president. De vicepresident heeft slechts een coördinerende functie naar de raad van minister toe. De vicepresident, noch de individuele minister, is verantwoording verschuldigd aan DNA. De president, maar ook de regering moet die verantwoordelijkheid wel afleggen aan DNA. Ook kan DNA niet met een motie van wantrouwen de vp of een minister laten aftreden. Het voorrecht om te benoemen en te ontslaan ligt geheel onder verantwoordelijkheid van de president.

Ik zei al dat de parlementaire democratie voor wat de inrichting betreft goed in elkaar zit. Kenmerkend voor de parlementaire democratie is dat een grondwet of regelgeving bestaat, waarin de grondrechten van de burgers vervat zijn. Enkele klassieke grondrechten zijn: vrije meningsuiting, vrijheid van vereniging, persvrijheid en onafhankelijke rechtspraak. In onze grondwet zijn deze en meer grondrechten in de artikelen 8 tot en met 23 gewaarborgd. Voorts is in de parlementaire democratie instrumenten ingebouwd om transparantie van beleid te garanderen. Zo moet bijvoorbeeld een macro meerjaren contouren ontwikkelingsbeleid om de vijf tot zes jaren worden ontwikkeld en ter goedkeuring worden gelegd aan DNA.

Dit beleid moet verder door de diverse ministeries in meso- en microbeleidsdocumenten gekwantificeerd worden. Daarbij aangevende het financieringsplaatje en hoe het uitvoerenproces, gekoppeld aan interim- en eindevaluatie gemonitord zal worden. De verantwoordingsmomenten geschieden publiekelijk of indien nodig in comité generaal in DNA. Voorts zijn er rechtsregels of middelen binnen de parlementaire democratie die corrigerende voorwaarde moeten garanderen en steeds via checks and balances in alle sectoren van de samenleving evenwicht moeten creëren. Een conditio sine qua non bij een parlementaire democratie, is dat de leer van de Trias politica tot uitdrukking komt. Er ontstaat dan evenwicht.

Druk op de parlementaire democratie
Ik heb straks betoogd dat er evenwicht moet bestaan in de gezagsrelatie in alle sectoren van de samenleving. Als een groep mensen in welk land dan ook met een parlementaire democratie haar wil op niet democratische manier wil doordrukken, ontstaat er disbalans. Dit kan leiden tot reacties van de andere groepen. Zie voorbeeld Donald Trump in USA, Maduro in Venezuela.

Als een kleine groep zich steeds verrijkt ten koste van de gemeenschap, zullen er weerstanden ontstaan. Wanneer de ene macht zich boven de andere machten binnen de Trias politica leer arrogant of dictatoriaal opstelt, ontstaan er problemen welke de maatschappelijke verhoudingen op zeer ernstige wijze negatief kunnen beïnvloeden. Als de corruptie een institutionele vorm aanneemt, zonder dat er van overheidswege gepaste beleidsmaatregelen worden getroffen, ontstaan er ook kritieken en acties, welke de maatschappij verder kan ontregelen.

Kortom, de parlementaire democratie zal gestand houden zolang de politieke leiders, maar ook de burgers zich houden aan de principes en afspraken die onlosmakelijk gelinkt zijn aan deze regeringsvorm. Het karakter van een leider bepaalt de richting en inhoud van de parlementaire democratie. Ik heb meermalen aan vrienden gezegd dat het socialisme en communisme als politiek ontwikkelingssystemen an sich niet gefaald hebben. Nee, leiders die de systemen de juiste invulling/richting moesten geven, zijn uitgaande van hun karakter gefaald. Neem maar als voorbeeld de regeerperiode van Vladimir Lenin en Jozef Stahlin. De heer Stahlin was meer een killer dan een linkse ideoloog (communist). De kameraad Lenin was juist de hervormer ten faveure van het proletariaat en de volksmassa.

Kijkt u, in tegenstelling tot Stahlin, ook naar wat kameraad ‘El commandante’ Fidel Castro van Cuba gemaakt heeft, ondanks het verfoeilijke Amerikaanse embargo. Kijkt u wat de niet ideoloog (quasi/pseudo socialist) maakt van Venezuela, de weleens economische en democratische parel in Zuid-Amerika.
Als de parlementaire democratie vervangen moet worden, welk ander politiek-bestuurlijk systeem denkt men(de critici van de parlementaire democratie) te introduceren? Ik lees of hoor gaarne de onderbouwende argumenten.

Bert Eersteling