Erfgoed Penard-broers aanzet tot Kari’na cultuurbehoud

De informatie in de eeuwenoude manuscripten van de Penard-broers over de Kari’na Inheemsen is niet nieuw! “Omdat de informatie is vastgelegd, lijkt het nieuw”, zegt Kari’na cultuurkenner Ricardo Pané. Eeuwen na Columbus, hebben wij onze cultuur nog overleefd. Wij (be)leven die elke dag. We drinken pepre watra en dansen de sambura. En toch, de manuscripten zijn onbeschrijfelijk waardevol. “Die behoren allemaal tot het immaterieel erfgoed.”

Pané werkte het afgelopen jaar samen met vijf andere Kari’na cultuurkenners aan de eerste fase van het ‘Penards Kari'na Encyclopedie’ project. De cultuurkenners uit drie verschillende Inheemse gebieden, raken niet uitgesproken over hun bevindingen. De informatie is van belang voor de wereld, Suriname en in het bijzonder de Kari’na jongeren, benadrukt Pané. De afgelopen week hield de Vereniging van Inheemse Dorpshoofden in Suriname (VIDS) een presentatie over de projectresultaten. De zes cultuurkenners vertelden over hun bevindingen, deelden hun zorgpunten en gaven adviezen.

Voor Vincent Aloema die inging op de categorie ‘verhalen en mythen’, is het werk van de cultuurkenners ook een bewijs dat de Kari’na cultuur na eeuwen is behouden. “Wat de Penards hoorden en opschreven, hebben wij vertaald met de kennis die wij hebben. Daarom is het belangrijk om je eigen cultuur te kennen.”

Kari’na taal dreigt te verdwijnen
Het geheel is een uitdaging voor de Kari’na Inheemsen! “De Kari’na taal dreigt te verdwijnen. Een pijnlijke zaak”, licht Hercus van der Bosch de uitdaging van taalbehoud toe. “Pas als je de Kari’na taal kunt spreken, lezen en schrijven, ben je het waard om jezelf een Kari’na Inheemse te noemen.” Hij stelde daarom gelijk negen schrijf- en leesregels op papier vast. Bijvoorbeeld een geschreven ‘u’, wordt als ‘oe’ uitgesproken.

Vrouwenwerk onderbelicht
Jovita Janomo-Api vertelde over de categorie ‘aijapory’, het Kari’na geschrift (tekeningen en voorstellingen). Lichaamsversieringen, tekeningen op aardewerk, op cassavebrood, verwerkt in de klederdrachten, katoenen hangmatten weven, begint Janomo, “allemaal vrouwenwerk en -kennis! Mijn handen doen dit werk vanaf kinds af. Ik heb alles van mijn oma geleerd.” Maar deze typische ‘women’s art’ en belangrijke culturele bijdrage van de Kari’na vrouwen, is onderbelicht door de gebroeders Penards.

Er is inderdaad weinig geschreven over het vrouwenwerk, zegt Josee Artist van de VIDS aan Starnieuws. Er zijn honderden tekeningen in de manuscripten, maar de toelichting is wat oppervlakkig. “Wellicht waren en minder vrouwelijke informanten. Dit is meer als een zwak punt in het werk van de Penards aangemerkt door de cultuurkenners.”

Aanzet tot kennisoverdracht
Hariette Vreedzaam ziet het Penard-project als een aanzet tot kennisoverdracht van de cultuur door oudere op jongeren. Vreedzaam gaf het belang aan van kennis over sirito: de sterren en het kosmische. Lang voor de wetenschappelijke ontdekkingen en bevindingen leefden de Inheemsen al met hun kennis over het universum, planten, dieren en bomen. “Wij moeten dit erfgoed niet loslaten. Maar de komische kennis en wijsheden weer een plaats geven in ons leven.”

Eigen encyclopedie
Als het aan de zes cultuurkenners lag, zette ze informatie van de Penards, om in een eigentijdse encyclopedie. “Ze zouden graag de encyclopedie hebben willen herschrijven. Maar dat was niet het doel van dit project”, vertelt Artist. Zij plaatst de meerwaarde van de manuscripten in het feit dat de Penards de informatie hebben vastgelegd. De encyclopedie van pater Kalis is ook bekend, “maar verder waren er meer mensen die uitsluitend over inheemsen schreven als ‘verwilderde roodhuiden’, etc. De Penards hebben de inheemsen echt als kenners gebruikt en de informatie vastgelegd (hoe krom of scheef dan ook).”

Penards Kari’na woord correct of niet
In het ‘Penards Kari'na Encyclopedie’ project is eerst de Engelse betekenis achter de Kari’na woorden, naar het Nederlands vertaald. Vervolgens gingen de zes inheemsen samen met kenners van het Nationaal Museum van Wereldculturen in Leiden, de Universiteit van Leiden en de VIDS door de woordenlijst. Was het Kari’na woord wel of niet correct of leek het op een woord met de beschreven betekenis, legt Artist uit, “dan werd het woord en/of de betekenis verbeterd of aangevuld”.

Er waren ook woorden die helemaal niet herkenbaar waren en /of de betekenis totaal niet overeen kwam. Artist: “En af en toe kreeg men de neiging om de juiste Kari’na woorden bij die betekenis te schrijven of omgekeerd. Maar dat zou dan betekenen dat het manuscript veranderd werd, of misschien wel vernieuwd en dat was niet de bedoeling.” Alle informatie is ook gelijk gecategoriseerd.

Cultuur- en taalfestival
Voorafgaand aan de presentatie in Paramaribo, zijn de resultaten eerst gedeeld in de verschillende Kari’na dorpen. De volgende fase is het toegankelijk maken van alle informatie: online, via een boekwerk of een Inheems museum. Tegelijk werkt men het idee uit voor een Inheemse cultuur- en taalinstituut. Artist zegt dat de organisatie voornemens is om later dit jaar een cultuur- en taalfestival te houden. Eventueel met verschillende workshopachtige events. Het idee hierachter is om dan ook een enquête te houden om de behoefte-belangstelling onder de gemeenschap te peilen.

Broer Frederik en Arthur Penard, verzamelden eind 19e, begin 20e eeuw onder andere informatie, tekeningen, dieren en objecten. Zij bestudeerden deze, spraken met sjamanen en dorpelingen. De broers leden aan lepra. Nadat Frederik overleed, stuurde Arthur alle gegevens naar hun jongere broer Thomas in Amerika, om de encyclopedie uit te brengen. De Penards manuscripten bestaan uit 7000 handgeschreven kaarten, bijeengebonden met touwen en bijschriften in het Engels. Het werk ligt vooralsnog in het Nationaal Museum van Wereldculturen in Leiden.