Column: Het nieuwe denken in China

Onlangs kocht ik een boek van de Chinese president Xi Jinping getiteld How to read Confucius and other Chinese classical thinkers. Het is een fascinerend boek, vooral als je de moderne geschiedenis van China volgt. In 1965 schreef Mao Ze Dong over Confucius: “China heeft een semi-feodale cultuur die zijn semi-feodale politiek en economie weerspiegelt. Hun exponenten omvatten al diegenen die Confucius aanbidden en de canon van Confucius bestuderen, hun oude ethische code en oude idealen tegenover de nieuwe cultuur en nieuwe ideeën.” Mao, de leider van de Chinese revolutie, keerde zich als Marxist tegen Confucius.

Xi Jinping, de leider van het nieuwe China, keert terug naar Confucius om oplossingen te zoeken die het Marxisme kennelijk niet kan bieden. Zijn boek gaat over hoe je Confucius en de oude klassieken kunt gebruiken in de oplossing van de huidige problemen van China en de wereld. Hij is trots op de erfenis van Confucius en de klassieke Chinese beschaving. Hij schrijft: ”De geest van innovatie is het belangrijkste geschenk van de Chinese natie. In de ontwikkeling van de menselijke beschaving gedurende 5.000 jaar heeft de Chinese natie een hoogontwikkelde cultuur geschapen. Onze voorouders hebben uitvindingen gedaan zoals de productie van papier, kruit, drukpers en het kompas en grote prestaties geleverd op vele gebieden zoals astronomie, wiskunde, medische wetenschap en landbouw. Ze hebben talloze technologische uitvindingen gedaan die niet alleen een langdurige invloed hadden op de wereldbeschaving, maar ons ook tot een wereldmacht hadden gemaakt voor een lange tijd.”
China kende zijn eigen ontdekkingsreiziger in de vijftiende eeuw: Zheng He. Hij maakte zeven reizen vanuit China langs Afrika. Sommigen menen dat hij misschien zelf Amerika zou kunnen hebben bereikt. Anders dan bij Columbus hebben zijn reizen niet geleid tot de Chinese kolonisatie van de wereld. Ze waren echte wetenschappelijke en handelsreizen.

China is niet gekoloniseerd geweest als India, waar een blanke Britse elite het land bestuurde. De koloniale invloed was via militaire en economische macht die de Chinese elite onder controle hield. Het meest dramatische voorbeeld zijn de Opium oorlogen (1839-1842 en 1856-1860). Engeland heeft toen militaire operaties uitgevoerd die China dwong om opium te legaliseren en Britse drugsdealers ('handelaren' genoemd door koloniale historici) toe te staan om dat spul in te voeren in de Chinese steden. De Britse drugsdealers hoefden geen belasting te betalen en vielen niet onder de Chinese wet. Bovendien dwongen de Britten de Chinezen om herstelbetalingen te betalen aan Engeland voor de kosten van de oorlog! Stel je voor dat Colombiaanse drugsdealers dat in de VS zouden doen.
Nu is China een economische supermacht aan het worden. De culturele dimensie is minstens zo interessant. China kijkt naar andere beschavingen in de wereld om te zien wat ze kan leren van hun opkomst. In 2006 zond de Chinese televisie een 12-delige documentaire serie uit, getiteld De opkomst van grootmachten (Engels ondertiteld). Daarin wordt de opkomst van negen landen als wereldmachten behandeld: Portugal, Spanje, Nederland, het Verenigde Koninkrijk, Frankrijk, Duitsland, Japan, Rusland (Sovjet Unie) en de Verenigde Staten. Wat een verschil met vroeger toen Marxisme de enige leidraad was in kennisontwikkeling. Het laat zien hoe de Chinezen de opkomst van wereldmachten analyseren.
Ik kwam toevallig op een andere interessante documentaire gemaakt door een jonge Chinese televisiepresentatrice. Het is ondertiteld in het Engels. Ze volgde mensen die tot de dood waren veroordeeld: de daders, hun familie en de familie slachtoffers. Ook sprak ze met een rechter die een heel genuanceerde visie had en zelfs pleitte tegen de doodstraf die zij volgens de wet moet uitspreken. Het geeft je een inkijk in hoe China worstelt met vraagstukken van de inrichting van de samenleving.

Op de Summer School in Barcelona sprak ik met een Afrikaanse PhD-kandidaat die zich buigt over de vraag: zijn er naast de parlementaire democratie andere politieke systemen die net zo waardevol, of waardevoller zijn? Ik wees haar toen op discussies die ik tegenkwam in China over de criteria die bepalen wat de waarde is van een politiek systeem. Sommige Chinezen betogen dat de waarde wordt bepaald door de mate waarin het systeem in staat is om welvaart, welzijn, sociale rechtvaardigheid en vrijheid te brengen voor mensen. In Afrika vinden nu soortgelijke discussies plaats.
In mijn werk over Decolonizing The Mind kom ik in contact met intellectuelen over de hele wereld. Eind deze week geef ik een keynote speech voor de University of South Africa op een conferentie over dekolonisatie van de universiteit.

Maar China is mijn blinde vlek. Ik hoop het land ooit te mogen bezoeken en met Chinese intellectuelen te discussiëren die nadenken over de plek van China in de wereldgeschiedenis. Ik zou graag in contact willen komen met Engels sprekende Chinese intellectuelen in China, die met me van gedachten zouden willen wisselen over dit soort zaken. Wie mensen kent: ik hou me aanbevolen voor contacten (sandew.hira@iisr.nl). Het zou een belangrijke bijdrage leveren aan het werk dat we doen met Decolonizing The Mind.

Sandew Hira