Mogen rechters niet gecontroleerd worden?

In het artikel van vandaag staat de vraag centraal of rechters niet gecontroleerd mogen worden. Ik heb namelijk de afgelopen dagen vele notabelen en leken gehoord. De ene is overtuigd dat de rechterlijke macht (c.q.rechterlijke besluiten) te allen tijde geëerbiedigd dient(en) te worden. De andere is overtuigd dat rechters niet bekritiseerd dan wel besproken mogen worden. Weer een andere is ervan overtuigd dat rechters geen goden zijn doch mensen die ook kunnen falen. Dan weer heb je anderen die keihard schelden op de rechters of de rechterlijke macht. Deze opvattingen geven aan dat er wel degelijk behoefte bestaat aan een rationele discussie over de controle op de rechterlijke macht. Naar mijn mening dient men deze discussie dan ook niet uit de weg te gaan doch fundamenteel en vrij van emoties en toevallige situaties te voeren op basis van bestaande wetgeving, de leer en ook het gebruik in landen met een soortgelijk rechtssysteem als het onze. Ik deel mijn inzichten met u die niet noodzakelijkerwijs de ideale hoeven te zijn.

Volgens het idee van de trias politica bestaat macht uit de wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht. Alle drie deze machten zijn uit op de controle over burgers. Aangenomen wordt dat deze machten gescheiden zijn doch in Suriname wordt de wetgevende macht uitgemaakt door de regering en DNA. Dus een strikte scheiding kennen we niet . Naar mijn mening staat het wel buiten kijf dat alle organen met macht behept, gecontroleerd dienen te worden om machtsmisbruik te voorkomen.

Waarom zou de rechterlijke macht daarop een uitzondering dienen te zijn?

Ter vergelijking moge het volgende dienen. Ter handhaving van de integriteit van de overheid heeft de wetgever in de loop der jaren onder meer tuchtrechtregelingen vastgesteld. De ambtenaar die zich schuldig maakt aan plichtsverzuim, kan disciplinair gestraft worden. Het ambtenarenrecht(personeelswet) kent een breed palet aan tuchtmaatregelen, uiteenlopend van de berisping en de geldboete tot de schorsing, overplaatsing en het strafontslag. Een kleine zoektocht naar disciplinaire maatregelen tegen rechters die zich ongeoorloofd zouden gedragen leverde erg weinig op. De wet rechterlijke organisatie heb ik niet gedetailleerd kunnen bestuderen.

Rechters zijn rechterlijke ambtenaren maar de Personeelswet is mbt onder andere tuchtmaatregelen bij ongeoorloofd gedrag niet van toepassing op rechters (art 2 lid 2PW). Er is ingaande 6 november 2015, na intensieve beraadslagingen, geïnitieerd door het Hof van Justitie een ‘Gedragscode voor Rechters bij het Hof van Justitie en de Kantongerechten’ van kracht. Deze gedragscode is geïnspireerd door de Bangalore principals of judicial conduct. Evenwel is het geen tuchtrechtelijk instrument doch slechts een gedragscode. Overtreding van die gedragscode wordt dus niet tuchtrechtelijk of disciplinair gestraft.

Er bestaan wel een drietal mogelijkheden om een rechterlijke uitspraak te controleren zoals een klacht bij de Hofpresident, het hoger beroep en de wraking. Niet bij alle rechterlijke beslissingen zijn de genoemde mogelijkheden aanwezig. Bij het ambtenarengerecht bijvoorbeeld ontbreekt een hoger beroepsinstantie.

In Nederland is bijvoorbeeld heel lang de regeling voor rechters geweest dat slechts twee disciplinaire straffen kunnen worden opgelegd, namelijk de waarschuwing door de president en het strafontslag door de Hoge Raad (artikel 46d Wet rechtspositie rechterlijke ambtenaren). Inmiddels is de controle verder uitgebreid en navenant de disciplinaire maatregelen die getroffen kunnen worden tegen rechters. In het kader van de gemoderniseerde rechterlijke organisatie heeft de Nederlandse regering begin 2014 een wetsvoorstel ingediend, dat de bestaande sancties uitbreidt en andere ‘orde- en sturingsmaatregelen’ introduceert (Kamerstuk 33861). De regering streeft naar ‘een adequaat arsenaal aan bevoegdheden’ om op te treden tegen rechters die zich schuldig maken aan ongeoorloofd gedrag. Gerechtsbesturen moeten passende maatregelen kunnen nemen, zo stelt de regering.

Er zijn diverse andere instanties die zich ook met de controle bezighouden. Je hebt een centrale raad voor beroep. Na de centrale raad voor hoger beroep is er nog de Hoge Raad, de cassatierechter.

De roep voor een soortgelijk orgaan als de Hoge Raad is alleszins gerechtvaardigd. Evenzo de roep om een sanctiestelsel binnen een interne en externe controle systeem.

Er zou een Hoge Raad, een orgaan buiten de rechterlijke, wetgevende en uitvoerende macht, dienen te worden opgericht om de permanente externe controle op de werking van de rechterlijke orde te verzekeren.

Door klachten te behandelen, audits en bijzondere onderzoeken bij de rechterlijke orde uit te voeren, moet die Hoge Raad bijdragen aan een betere werking van Justitie, ten dienste van de burger. Bovenop deze externe controles, kan die Hoge Raad ook de aanwending van interne controlemiddelen bij de rechterlijke orde systematisch doorlichten.

De bijzonder delicate aard van deze controleopdracht spreekt voor zich.

Wanneer die Hoge Raad bij een van de actoren van de rechterlijke orde een disfunctie waarneemt, kan zij de tuchtrechtelijke overheden daarvan op de hoogte brengen met het verzoek te onderzoeken of een tuchtprocedure dient te worden ingesteld.

De tuchtrechtelijke overheden moeten de Hoge Raad op een met redenen omklede wijze in kennis stellen van het gevolg dat aan dat verzoek werd gegeven. Zo oefen je gelegitimeerde controle uit op de rechterlijke macht of op rechters. De regering kan naar mijn mening een wetsvoorstel indienen bij DNA om alvast de toepassing van disciplinaire sancties ingang te doen vinden. Van berisping tot schorsing tot buitenfunctiestelling enzovoorts.

Beseft dient te worden dat de regeling van het administratieve en tuchtrechtelijke toezicht op rechters de kern raakt van de rechterlijke onafhankelijkheid. Doch het ontbreken van dat toezicht en die controle is een aantasting van fundamentele rechten van burgers en is onkan in elke zichzelf respecterende rechterlijke organisatie.

Mr. Drs. Sharmila Kalidien-Mansaram

(A tittre personnel)