Column: X

In juli 1959 zond een Amerikaans televisiestation een vijfdelige serie uit onder de titel The hate that hate produced. De witte presentator en producent Mike Wallace had van zijn zwarte collega Louis Lomax, de eerste zwarte televisiejournalist in Amerika, gehoord van een groep genaamd The Nation of Islam. Wallace was geschokt om te horen dat er een groep zwarte activisten was die helemaal niet er op uit was om geaccepteerd te worden door de witte samenleving. Iedere zwarte leider die aan witte Amerikanen gepresenteerd werd, vroeg om integratie, vroeg om een plek aan de tafel van de witte man. En nu bleek er een zwarte organisatie te zijn die zonder schroom verkondigde dat zwarte mensen geen bedelaars moeten zijn voor hun mensenrechten. Ze moeten die rechten claimen en hoeven geen toestemming te hebben van wie dan ook om dat te doen.

Wallace gaf een framing aan de Nation of Islam: dat waren zwarte racisten! De leiders waren Elijah Muhammad en zijn belangrijkste voormannen Malcolm X en Louis X (Louis Farrakhan). Je zou denken dat daarmee de beweging de grond in werd geboord. Zwarte racisten! Dat is erger dan witte racisten.
De witte framing van Wallace heeft geen stand gehouden. De witte gemeenschap heeft dat in die tijd zonder meer geaccepteerd. Maar in de zwarte gemeenschap is door de documentaire en die framing juist meer interesse ontstaan voor die mensen die onbevreesd witte suprematie en institutioneel racisme aan de kaak durfden te stellen. Met name de figuur van Malcolm X is uitgegroeid tot een icoon van de strijdbare zwarte beweging in Amerika en internationaal tot een icoon van de dekoloniale beweging.

Iedere keer dat Malcolm X werd uitgemaakt voor een zwarte racist door de witte media en hun zwarte napraters, werd het omgekeerd effect bereikt onder zwarte activisten. Zij redeneerden zo: als de witte racistische media deze mensen voor zwarte racisten uitmaakt, dan is het beslist de moeite waard om naar ze te luisteren. Want kennelijk roepen ze iets dat hen boos heeft gemaakt.
En naarmate ze nauwkeuriger gingen luisteren naar Malcolm X ontdekten ze een ijzersterk verhaal over hoe racisme werkt, hoe de mechanismen zijn van het koloniseren van de geest, hoe die mechanismen van je af te werpen en hoe dit kan leiden tot een moedige zwarte gemeenschap die niet bedelt, maar strijdt voor haar mensenrechten.

Malcolm X had een verhaal over empowerment. Hij zei: “We declare our right on this earth to be a man, to be a human being, to be respected as a human being, to be given the rights of a human being in this society, on this earth, in this day, which we intend to bring into existence by any means necessary.” Voor witte racisten betekende by any means necessary een oproep tot geweld. Voor zwarte activisten was het een oproep om de ketenen van angst van zich af te werpen en de moed te hebben om niet aan de zijlijn te staan, maar actief deel te nemen aan de strijd tegen racisme waarbij de belangen van de zwarte gemeenschap voorop staan en geen rekening hoeft te worden gehouden met de sentimenten van de witte gemeenschap om hun eisen voor bevrijding te formuleren.

De geschiedenis heeft Malcolm X gelijk gegeven. In de Amerikaanse burgerrechtenbeweging waren er vanuit het witte establishment continue pogingen geweest om de eisen van de zwarte gemeenschap te laten verwateren en rekening te houden met de sentimenten van de witte meerderheid (zwarten vormden 10% van de bevolking). Die pogingen zijn op niets uitgelopen.
De zwarte bevolking van Amerika heeft het systeem van apartheid ten val weten te brengen, omdat zij geen compromis wilde sluiten op het gebied van mensenrechten. Zij waren de drijvende kracht in deze strijd.
In die beweging is veel nagedacht over de rol van witte mensen in de strijd tegen racisme. Sommige witte mensen wilden meedoen vanuit de gedachte van “white saviour”, de witte redder die de zielige zwarte mensen gaat helpen in hun strijd. Het was een vorm van racisme en witte superioriteit die ervan uitging dat zwarte mensen het niet zelf konden en de witte hulp nodig hadden. Maar de stroming van Malcolm X benadrukte dat de witte gemeenschap gaat veranderen onder druk van de zwarte strijd en niet onder druk van de “white saviours”. Daarom was het belangrijk dat zwarte mensen de leiding namen in hun eigen strijd.

Malcolm vergeleek de rol van witte mensen in de zwarte beweging met melk in koffie: "It's just like when you've got some coffee that's too black, which means it's too strong. What you do? You integrate it with cream, you make it weak. If you pour too much cream in, you won't even know you ever had coffee. It used to be hot, it becomes cool. It used to be strong, it becomes weak. It used to wake you up, now it'll put you to sleep."
De discussie uit de jaren zestig in Amerika, doet zich de laatste tijd ook voor in Nederland. Daar pleit ik voor de strategie van Malcolm X: de gekleurde gemeenschappen moeten hun eigen emancipatiebewegingen vormen die de leiding nemen in de strijd tegen racisme en islamofobie. In de vrouwenbeweging is het niet anders geweest. Het klinkt heel logisch als het gaat om de vrouwenbeweging, maar als het gaat om de gekleurde emancipatiebeweging, dan lijkt die logica zoek te zijn. Dan wordt je snel uitgemaakt voor een gekleurde racist. De geschiedenis heeft ons geleerd dat die labels niet blijven hangen, maar dat de organisatie en mobilisatie van een strijdbare gekleurde gemeenschap de koers van de geschiedenis zullen bepalen.

Sandew Hira