Dyslexie (2) Diagnose

Bij dyslexie gaat lezen, spellen en ook zelf schrijven, gezien de leeftijd en het onderwijsniveau, veel te moeizaam, terwijl de persoon wel een gemiddelde intelligentie heeft. Er is alleen sprake van dyslexie als er geen andere oorzaken zijn die de leesproblemen kunnen verklaren. Bij dyslexie kunnen zowel lees- als spellingproblemen voorkomen, maar deze komen bij dyslexie ook los van elkaar voor. Het belangrijkste kenmerk van dyslexie is dat er een hardnekkig probleem is bij het aanleren en vlot toepassen van het lezen en spellen op woordniveau. Hardnekkigheid is een belangrijk kenmerk van dyslexie, niet alleen bij het leren lezen en spellen, maar ook bij het snel en vlot kunnen lezen; een automatiseringsprobleem. Hoe eerder een gerichte aanpak van lees- en spellingproblemen kan starten, hoe groter de kans op succes. Bij kinderen die thuis hun moedertaal spreken (niet de schooltaal), is herkenning van dyslexie extra moeilijk. Problemen met lezen en spellen worden vaak geschoven op de algehele problemen bij het Nederlands leren.

Algemene kenmerken
Kinderen met dyslexie hebben moeite met:
• het verschil te horen tussen klanken als m en n; p, t en k; s, f en g; eu, u en ui
• de klanken in volgorde te zetten, zoals bij 'dorp' en 'drop' of '12' en '21'
• de aandacht te houden bij 'klankinformatie' (gesproken woord)
• het inprenten van reeksen, bijvoorbeeld tafels of spellingsregels
• het onthouden van vaste woordcombinaties, uitdrukkingen of gezegdes
• het onthouden van losse gegevens, zoals rijtjes, woordjes en jaartallen

Problemen bij het lezen
De leesproblemen van kinderen met dyslexie vallen het meest op bij hardop lezen. Sommige kinderen hebben een traag leestempo en lezen de woorden spellend. Andere kinderen hebben een hoog leestempo, maar maken daarbij veel fouten door te raden. Er kan ook sprake zijn van een combinatie van beide.

Problemen bij de spelling
Kinderen met dyslexie maken langdurig veel spellingfouten maken en hebben, om dat te voorkomen, veel steun nodig van spellingsregels. Het kan zijn dat ze één bepaald woord op een bladzijde op verschillende manieren spellen. Kinderen met dyslexie proberen vaak de spelling van specifieke woorden te onthouden. Dit is een enorme belasting voor het geheugen. Bovendien beklijft de kennis meestal niet, omdat ze het op een ongestructureerde manier in het geheugen opslaan.

Problemen bij het schrijven
Kinderen met dyslexie schrijven vaak onleesbaar en maken veel doorhalingen. Bij leerlingen die wel leesbaar schrijven, valt het trage schrijftempo op.

Signalen op kleuterleeftijd
Op de kleuterleeftijd (school) is dyslexie nog niet vast te stellen. Wel kunnen er een aantal signalen zijn die aanleiding geven om het kind extra in de gaten te houden wanneer het: een algemeen zwak taalniveau heeft, slecht versjes kan onthouden en slecht kan rijmen, moeite heeft met het aanleren van willekeurige afspraken, zoals de begrippen 'links' en 'rechts' en de namen van kleuren. Niet alle kinderen met deze problemen ontwikkelen echter dyslexie. Een vertraagde spraak-/taalontwikkeling en dyslexie in de familie heeft wel een zekere voorspellende waarde.

Signalen onderbouw basisonderwijs
Signalen voor dyslexie in groep 3 (eerste klas) kunnen zijn: lang spellend lezen of vroeg radend lezen, moeite met aandacht voor verbale informatie, moeite om het verschil te horen tussen klanken als m en n, t en k, ba en da, met ritme, klemtoon en de betekenis van woorden, moeite om verschil te zien tussen bijvoorbeeld p en q, b en d, en met volgorde in woorden (zodat omkeringen en weglatingen het gevolg zijn), moeite met het inprenten van reeksen (bijv. tafels), met het onthouden van woordcombinaties, uitdrukkingen en gezegdes.

Signalen voor dyslexie in groep 4 (tweede klas) kunnen zijn: een hekel aan hardop lezen, lang spellend lezen, veel radend lezen, vaak struikelen bij het lezen, vaak een woord overslaan, delen van woorden weglaten, woorden die hetzelfde klinken door elkaar halen, een groeiend verschil tussen het leesvermogen en het vermogen een verhaal te begrijpen (begrijpend lezen).

Signalen bovenbouw basisonderwijs
In de bovenbouw van de basisschool is het leesonderwijs erop gericht om leerlingen steeds meer woorden te leren lezen, steeds zelfstandiger te maken en door middel van lezen informatie op te laten doen en hun kennis uit te breiden. De signalen van dyslexie in de bovenbouw zijn te merken aan een toenemende weerstand tegen leestaken en/of toenemende faalangst en kenmerken die opvallen bij a) het hardop lezen, b) de spelling, c) het schrijven en d) taken die te maken hebben met snel benoemen en/of de belasting van het verbale korte termijn geheugen. Merk op dat dyslexie niet ophoudt met het verlaten van de basisschool. Ook op het voortgezet onderwijs ben je en blijf je dyslectisch, immer dyslexie is erfelijk en gaat met je je hele leven mee.

Iedereen kan een aantal van deze punten bij zichzelf en bij kinderen herkennen. Dat betekent niet dat elk kind dat deze kenmerken heeft, dyslectisch is. Iemand die dyslectisch is heeft een aantal van deze kenmerken en hierdoor wordt het leren moeilijker en blijven de leerresultaten achter. Als u verschillende kenmerken herkent, is het mogelijk dat jij of je kind dyslectisch bent/is. Het is dan tijd om een test, een dyslexie-indicatie-test afnemen. Het testen en vaststellen van de diagnose ‘dyslexie’ gebeurt door een team van specialisten. In Nederland (ook internationaal) mag de diagnose dyslexie alleen gesteld worden door een arts, een gezondheidszorgpsycholoog of een orthopedagoog die opgenomen is in het BIG-register. Voordat een diagnose gesteld wordt, moet uitgesloten zijn dat er een andere verklaring is voor de lees- en spellingproblemen. Bijvoorbeeld een andere stoornis of slecht lees- en spellingonderwijs op de basisschool. Ook moet de school kunnen aantonen dat met goede (bij)lessen de achterstand niet afneemt.

Er zijn verschillende manieren om te achterhalen of dyslexie de oorzaak is van de problemen die een kind heeft met lezen en schrijven. Bij kinderen wordt er gelukkig op school steeds meer aandacht besteed aan dyslexie, waardoor op jonge leeftijd ingegrepen kan worden. Een kind wordt dan onderzocht en als dyslexie wordt geconstateerd krijgt het een dyslexie verklaring. Na behandeling kan het ook een ‘verklaring van uitbehandeling’ krijgen. Dit is de situatie in o.a. Europa. En hoe is de situatie in Suriname? Wordt dyslexie op school onderzocht en wat als een kind als dyslectisch gediagnosticeerd is? Komt dit kind in aanmerking voor dispenserende maatregelen?

Internationaal worden er maatregelen getroffen nadat de diagnose is vastgesteld. Het gaat om regelingen en voorzieningen waarbij het kind vrijstelling (ontheffing) krijgt van bepaalde taken en vakken, zoals voorleesbeurten, spellingtoetsen -beoordeling, vermindering van het aantal boeken op de boekenlijst en mondeling in plaats van schriftelijk overhoren. Ook krijgen zij de beschikking over extra hulpmiddelen. Hierover en over de behandeling de volgende keer meer.
Ik heb heel veel reacties van lezers van Starnieuws gekregen over het eerste artikel over dyslexie. Ik ben ze allemaal erkentelijk voor. Uit die reacties blijkt ook dat het idee bestaat dat als je dyslectisch bent, je geen toekomst meer hebt. Een kleine greep uit de lijst van beroemdheden met dyslexie mag dit weerleggen: Leonardo Da Vinci, Pablo Picasso, Wolfgang Mozart, John Lennon, Mohamed Ali, Tom Cruise, Robby Williams. Met de passende regelingen en voorzieningen kunnen deze kinderen al hun talenten en mogelijkheden ontwikkelen. Ook werd mij om advies gevraagd om met leerlingen met dyslexie om te gaan. Allereerst moeten wij ons ervan vergewissen dat er sprake is van didactische resistentie en daarna door het bevoegde gezag de diagnose te laten vaststellen waarna er tot dispenserende maatregelen overgegaan kan worden. Het lijkt mij dat dit op het niveau van het beleid van het schoolbestuur cq. het ministerie van onderwijs is.

Ten slotte: Doe dan de test op www.dyslexietest.nu. De test geeft een indicatie of dyslexie de oorzaak kán zijn van de problemen. De test is gebaseerd op inzichten en oefeningen die bij de diagnostiek van dyslexie veel worden toegepast, maar die in de test niet wetenschappelijk zijn uitgewerkt. Het is dus niet hetzelfde als een dyslexie onderzoek! Voor een betrouwbare diagnose is meer nodig dan deze zelftest en moet je naar een psycholoog of orthopedagoog.

Senard Mawie
senardmawie@gmail.com

Zie ook dyslexie 1.