Column: Malcolm X
12 Jan 2015, 13:00
foto


We leven in gevaarlijke tijden in Europa en in de wereld. Polarisatie, de opkomst van extreem-rechts en het gevaar van terrorisme maken veel mensen bang. Sommige krachten exploiteren die angst en roepen op tot oorlog in plaats van vrede en saamhorigheid. Met kromme tenen keek ik naar CNN waar Netanyahu, de moordenaar van 2100 Palestijnen, zit te genieten van de media-aandacht in Parijs voor de moord op 17 Fransen. Een demonstratie voor de vrijheid in een land dat moslimvrouwen verbiedt om een hoofddoek te dragen in publieke gebouwen.
Welk antwoord moet je geven op deze ontwikkelingen?
Op de website van de Islamic Human Right Commission heb ik antwoord geformuleerd dat gebaseerd is op concepten die Malcolm X heeft ontwikkeld. Dit jaar is het 50 jaar geleden dat hij vermoord werd en 90 jaar geleden dat hij geboren werd.

Eind jaren zeventig van de vorige eeuw kreeg ik de eerste boeken onder ogen met speeches van Malcolm X. Ik was meteen gegrepen door zijn stijl en argumentatie. Internet en YouTube bestonden toen niet. We moesten het doen met de boeken. Zijn autobiografie heb ik in één ruk door uitgelezen. Veel later, toen we YouTube kregen, verslond ik de video’s met zijn speeches. Waarom maakte Malcolm X zoveel indruk op?

Als intellectueel trok zijn haarscherpe analyse van racisme mij direct aan. Hij had concepten bedacht waarmee in één keer duidelijk wordt hoe je de werkelijkheid het beste kon begrijpen. Die concepten bracht hij beeldend onder woorden.
Nu ik bezig ben om het theoretische raamwerk te ontwikkelen voor Decolonizing The Mind, grijp ik terug naar veel concepten van Malcolm X. Neem bijvoorbeeld het concept van de afschaffing van slavernij. In de analyses van vertegenwoordigers van het wetenschappelijk kolonialisme, zoals Gert Oostindie en Alex van Stipriaan, wordt de afschaffing van slavernij als een weldaad beschouwd waarvoor we dankbaar moeten zijn. Malcolm X legt met een beeldspraak uit hoe je ernaar moet kijken. Hij stelt dat als iemand een mes 30 cm in je rug steekt en hij haalt het 10 centimeter terug, dan heeft hij geen weldaad verricht. Als hij het mes helemaal eruit haalt, heeft hij ook geen weldaad verricht. Hij had niet het recht om je in de rug te steken.

Met de introductie van slavernij door de Europeaan is de Afrikaan diep in de rug gestoken. Met de afschaffing van de slavernij had de Europeaan het mes een paar centimeter teruggetrokken, maar het bleef in de rug zitten. Onderdrukking en uitbuiting hielden niet op na de afschaffing van de slavernij. Ook zijn de slachtoffers nooit gecompenseerd geweest. Met dit concept van Malcolm X heb ik vervolgens een onderdeel uitgewerkt in de theorie van Decolonizing The Mind waarin ik een onderscheid maak tussen twee vormen van afschaffing van slavernij: de onbeschaafde vorm die dank verwacht van het slachtoffer van verkrachting omdat de verkrachting is gestopt en de beschaafde vorm die excuses en herstelbetalingen aanbiedt.

Een ander concept is die van de “house negro and the field negro”. The “house negro” is de man (vaak zijn het mannen) die zijn stinkende best doet om zijn meester te behagen. Hij praat als zijn meester, kleedt zich als zijn meester en wil dicht bij hem zijn. Als zijn meester ziek is zegt hij: “meester, zijn wij ziek?” Hij identificeert zich helemaal met zijn meester. Hij heeft een duidelijke taak bij zijn mensen. Die moet hij in bedwang zien te houden zodat ze niet in verzet gaan tegen zijn meester. We kennen heel wat 'house negroes' vandaag de dag.

Als activist heeft Malcolm een bijzondere aantrekkingskracht op mij. Hij is een toonbeeld van onverschrokken moed en morele kracht, net als Che Guevara. Zijn evolutie van crimineel die in de gevangenis belandde naar geestelijk leider bij de Nation of Islam en zijn breuk met de leider Elijah Muhammad vanwege diens politieke en morele gedrag, zijn voorbeelden van wat een activist hoort te zijn. Je hebt geen ander belang dan het belang om te strijden voor een ideaal van rechtvaardigheid en menswaardigheid. En als je eigen belang botst met het algemene belang, dan kies je voor het algemene belang. Het is een dilemma dat al eeuwen geleden behandeld is in de Bhagvad Gita.

In mijn antwoord op de gebeurtenissen in Parijs heb ik zijn concept van hypocrisie gebruikt. Dat concept is treffend verwoord door Muhammad Ali naar aanleiding van een vraag van een journalist: “How do you feel that the attackers of the World Trade center share your Islamic faith.” Ali antwoordde: “How do you feel about Hitler sharing yours?” Hitler heeft vaak naar zijn christelijke wortels verwezen, o.a. in een speech uit 1922 waar hij zegt: “Mijn gevoelens als een christen tonen mij de Heer en de Verlosser als voorbeeld van een strijder.” Malcolm wees vaak op de dubbele moraal die wordt gebruikt door witte mensen: het meten met twee maten.

Ook zijn concept van eenheid heb ik gebruikt. Sommige mensen stellen dat je eenheid moet bereiken door gezamenlijke doelen te hebben. Malcolm stelt dat ook al heb je verschillende doelen in het leven, je toch kunt samenwerken omdat je dezelfde ervaring van onderdrukking hebt.

Malcolm X zou verplichte leesvoer moeten zijn voor de nieuwe generatie jongeren die op zoek zijn naar zingeving in het leven en naar motivatie in de sociale strijd. Om die reden heb ik Djehuti-Ankh-Kheru gevraagd om een boek te schrijven over Malcolm X in de serie Decolonizing The Mind, die Stephen Small en ik redigeren. Ik heb eerder met Djehuti gewerkt bij de voorbereiding van zijn boek Gezegend en vervloekt - Een geschiedenis van groter Afrika van de bakermat van de beschaving tot aan het derde millennium. Ik ken niemand in de Surinaamse en Nederlandse gemeenschap die over een bredere kennis beschikt over de Afrikaanse Diaspora dan Djehuti. En ook bij dit boek blijft hij me verrassen met details die ik niet kende, hoewel ik dacht dat ik veel gelezen had over Malcolm X. Zijn boek behandelt in 20 vragen en antwoorden het leven en de strijd van Malcolm X.

De laatste decennia wordt de figuur van Malcolm X steeds populairder onder jongeren en niet alleen onder zwarte jongeren. Activisten van diverse sociale bewegingen putten inspiratie uit zijn leven en werk. Dat gold en geldt nog steeds ook voor mij. Ik raad iedereen aan om kennis te nemen van zijn speeches die overal op internet te vinden zijn.


Sandew Hira

p.s. Op zondag 18 januari organiseren het International Institute for Scientific Research en Back to Palestine een Tribute to Malcolm X waar ook het nieuwe boek van Djehuti wordt gepresenteerd. Het is een gelegenheid voor veel activisten om elkaar weer te ontmoeten en bijpraten tijdens de viering van het leven van Malcolm X.
Locatie: Nelson Mandela Centrum, Weteringsplantsoen 2c, 1075 SJ Amsterdam, aanvang 14.00 uur.
Advertenties