Column: Max en Pa Dompig

Max van der Werff Jr heeft een Nederlandse moeder en een Indische vader. Zijn moeder is geboren en getogen in Apeldoorn. Zijn vader kwam in 1956 vanuit Nieuw Guinea naar Nederland. De Indische Nederlanders waren in de ogen van de Indonesische vrijheidsstrijder collaborateurs van de kolonisator. Tussen 1945-1946 werden enkele duizenden Indische Nederlanders vermoord in razzia’s die door Nederlanders de bersiap genoemd wordt.
Een oom van Max is omgekomen tijdens de bersiap. Je zou verwachten dat hij tegen de Indonesische vrijheidsstrijd was zoals veel Indische Nederlanders in Nederland. Het tegendeel is waar.

Ik ontmoette Max samen met Jeffry Pondaag, een Indonesiër die in Indonesië persoonlijk de vernederingen van het Nederlands kolonialisme heeft ondergaan. In Nederland is Pondaag als een terriër gedoken in de zaak van Nederlandse oorlogsmisdaden in Indonesië. Het is hem gelukt om de Nederlandse staat voor de rechter te dagen en te winnen in het geval van Rawagede. Daar hebben Nederlandse criminelen in 1947 een massamoord gepleegd. Namens de weduwen eiste en kreeg Pondaag excuses en een schadevergoeding via de rechter.

Max heb ik beter leren kennen in een cursus Decolonizing the Mind die hij bij me volgde. Van beroep is hij een consultant die bedrijven adviseert. Maar hij is sinds 2010 op een systematische manier bezig om de Nederlandse misdaden in Indonesië te onderzoeken en aan de kaak te stellen. Dat doet hij heel gedegen.
Op 11 januari 2013 heeft hij in Hoorn bij het standbeeld van de massamoordenaar Jan Pieterszoon Coen een lichtjesmonument georganiseerd. Hij heeft met tientallen mensen gedurende de hele nacht 15.000 waxine lichtjes geplaatst bij het standbeeld ter nagedachtenis van de 15.000 mensen die door deze Nederlander in 1621 zijn vermoord bij de vestiging van het Nederlands kolonialisme in Indonesië.
Hij probeert een standbeeld van Soekarno in Nederland geplaatst te krijgen als eerbetoon aan deze 'grootste Nederlander' aller tijden die 70 miljoen mensen naar de vrijheid heeft geleid.

Een aantal noodlijdende onderzoeksinstituten in Nederland, die met kortingen op hun subsidie te maken kreeg, kwam op het lumineuze idee om een grootschalig onderzoek in te stellen naar de politionele acties in Indonesië. Het Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH), het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde (KITLV-KNAW) en het Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies (NIOD-KNAW) hoopten hiermee enkele miljoenen binnen te slepen, maar het plan mislukte. De Indonesiërs zagen het nut er niet van in en de Nederlandse regering verschool zich achter Indonesië.
Max kwam toen op het idee om zelf een onderzoek te starten naar de Nederlandse oorlogsmisdaden die gepleegd zijn tijdens de herbezetting van Indonesië. Als de Duitsers Nederland langer bezet hadden gehouden, dan zou het Indonesische volk niet zo hoeven te bloeden. Maar de Nederlandse bevrijding van de nazi’s door de Amerikanen heeft Nederland de mogelijkheid geboden om de vrijheid van het Indonesische volk hardhandig de kop in te drukken. Het kostte minstens 150.000 Indonesiërs het leven en werd nog eens voor een groot deel gefinancierd met de Marshal-hulp die voor de wederopbouw van Nederland was bedoeld.

Max gaat nu regelmatig naar Indonesië om nog levende getuigen te interviewen en hun getuigenissen op foto en video vast te leggen. Dat doet hij samen met Aty Setyawan, een Indonesische onderzoeker die op Surabaya woont. Ze interviewen Nederlandse soldaten die getuigen waren van oorlogsmisdaden en de slachtoffers en hun familieleden in Indonesië.

Een moordenaar die prominent figureert in de Nederlandse onderdrukking is kapitein Westerling. Die vent heeft persoonlijk vrijheidsstrijders geëxecuteerd en talloze onschuldige mensen vermoord. Voor veel Indonesië gangers (Nederlandse militairen die de Indonesiërs van hun vrijheid gingen beroven) is Westerling een grote held. Hoewel zijn misdaden bekend waren bij de regering is de man nooit voor de rechter gebracht en dus ook nooit veroordeeld.

Volgens de officiële geschiedschrijving van de Nederlanders en de Britten werd Westerling september 1945 boven Medan (Sumatra) gedropt en kwam pas juli 1946 voor het eerst in Batavia (Jakarta). Maar Max kwam erachter dat onder Surinamers mogelijk getuigen zijn die kunnen bevestigen dat Westerling ruim voor juli 1946 in Jakarta was. Wat is het geval?
In Suriname werden tijdens de Tweede Wereldoorlog jong kerels gerekruteerd om in de Pacific te gaan vechten tegen de Japanse bezetting. Max kwam in de literatuur die hij bestudeerde namen tegen als Dompig, Neiden, Paskald en Simson. De meesten zouden nog leven en in Suriname of Nederland wonen.
Afgelopen week bracht hij me in contact met Pa Dompig. En die vertelde me een ongelooflijk verhaal.

De man is bijna negentig en is nog steeds helder van geest, fit, gezond en levenslustig. Hij heeft een zoon van 67. Als die belt, vraagt hij: “Hoe gaat het met mijn bejaarde zoon?” Humor kan hem niet ontzegd worden. Hij vertelt: “In de oorlog verdiende je niet veel. Dan kom je in contact met mensen die zeggen: als je gaat werken voor de geallieerden tegen de Japanse bezetting dan kun je een veelvoud verdienen van wat je in Suriname kunt krijgen. Zo gingen 500 van onze jonge jongens naar Australië om getraind te worden voor missies tegen de Japanners in de Pacific.”
En hier komt het. Onder die 500 waren er 200 (!) Javanen. Dat getal is heel opmerkelijk. Achter dit getal gaan verhalen schuil die nog onthuld moeten worden. Dompig vertelt dat deze Javanen zich aanmelden met het idee dat ze hun land gingen bevrijden. Kennelijk leefde de vrijheidsstrijd van Indonesië zo sterk onder de Javanen in Suriname dat een grote groep Javaanse jongens besloot om die strijd te gaan steunen vanuit Suriname. Achter die 200 individuen zitten families en vrienden waarmee gesproken moet zijn. De geschiedenis van Javanen is een ondergeschoven kind in de Surinaamse historiografie. Maar hier zit een geweldig verhaal achter. Hoe dachten Javanen in Suriname over de Indonesische vrijheidsstrijd? Hoe was de communicatie met hun familie? Hoe verliep het rekruteren van strijders in Suriname voor Indonesië? En wat gebeurde er met die jongens daar?

En hier is een triest verhaal. Pa Dompig vertelt dat de Surinaamse Javanen in Indonesië werden gezien als spionnen van Nederland, omdat ze kwamen via het Nederlandse leger. Dus werd een aantal gevangen genomen en geëxecuteerd. Wat een drama is dat geweest! En niemand heeft dit verhaal tot de bodem uitgezocht.

Pa Dompig is een unieke getuige die het vermoeden van Max bevestigt dat de misdadiger Westerling tussen 1945 en 1946 op Jakarta was en daar moorden heeft gepleegd. Pa Dompig was namelijk begin 1946 op Jakarta: “Er was een incident met een bus. Westerling vorderde de bus, maar de Surinaamse chauffeur weigerde. Westerling dacht dat hij een Indonesiër was, eiste de bus op en toen John weigerde, schoot hij hem in zijn arm.”
Paskald keerde naar Suriname terug. Hij is nu overleden, maar misschien kunnen zijn familieleden het verhaal bevestigen of ontkennen.
Dompig was in Indonesië met mensen als Neiden en Simson. Hij vertelt over zijn persoonlijke ontmoeting met Westerling: “We waren bij een kazerne in Jakarta. Tegenover de kazerne was er een markt waar dagelijks massa’s mensen naar toe gingen. Westerling stond op een balkon. Onderaan was een groep Molukse soldaten. Westerling wees met zijn vinger naar mannen waarvan hij vond dat ze gearresteerd zouden moeten worden. Het waren jonge mannen, meestal zagen ze er groot en sterk uit. De Molukkers voerden vervolgens de arrestatie uit en Westerling gaf ze persoonlijk een nekschot. Peng! Ik zei tegen mijn maat: laten we gaan, want anders ledig ik mijn Tommy gun op hem.”

Max hoopt dat meer veteranen kunnen getuigen over Westerling om zijn verhaal over Nederlandse oorlogsmisdaden completer te maken. Ik help hem graag daarbij. Ik ben van 23 februari tot en met 7 maart in Suriname en wil graag in contact komen met veteranen die hun ervaring willen delen.
Ik ben bereikbaar op: sandew.hira@iisr.nl en Max op maxvanderwerff@hotmail.com.

Sandew Hira