Column: Menselijkheid in de jungle

Afgelopen week zag ik een aangrijpende Zweedse film getiteld ‘Submarino’ op de Belgische televisie. Het is het verhaal van menselijkheid in onmogelijke omstandigheden. Twee jongens hebben een verslaafde moeder die net bevallen is van een zoon. De vrouw is niet in staat om voor haar kind te zorgen. Ze is constant dronken. De twee jongens zijn aan hun lot overgelaten en proberen de baby op te vangen en te voeden. Maar dat lukt niet, en de baby sterft.

De film springt dan jaren verder als de jongens volwassen zijn. Het is niet goed gekomen met ze. De oudste is in de gevangenis beland na een vechtpartij. De jongste is een drugsverslaafde met een zoontje. Diens verslaafde moeder is bij een auto-ongeluk om het leven gekomen. De vader brengt de jongen elke dag naar school en probeert hem liefdevol op te voeden, maar dat lukt niet, omdat hij steeds op zoek is naar drugs. Soms is er geen eten. Soms heeft hij een shot genomen en is lange tijd bewusteloos. Maar als hij bij zinnen is, is hij één en al vol liefde voor zijn zoontje.

Hij ontmoet zijn oudere broer, die intussen uit de gevangenis is gekomen, bij de begrafenis van hun moeder. De oudste broer vertelt de jongste dat zijn moeder een vakantiehuis had dat hij verkocht heeft voor veel geld. Maar hij wilde er niets van hebben en gaf alles aan zijn broertje in de hoop dat het diens zoontje ten goede zou komen. De zoon heet Martin, net als de baby van hun moeder die ze tevergeefs verzorgd hebben. Het broertje gebruikt de erfenis om veel drugs in te kopen om door te verkopen zodat hij een fonds kan vormen voor zijn zoontje. Aanvankelijk gaat dan goed, maar hij wordt gepakt en beland in de gevangenis. Uiteindelijk pleegt het broertje zelfmoord, omdat hij niet voor zijn zoon kan zorgen.

De film heeft me heel erg geraakt. Menselijkheid in de jungle is het eigenlijke thema. Het kan ons allemaal overkomen. Je kunt pech hebben in het leven en vallen in een ravijn van ellende. Sommige mensen zijn qua karakter boosaardig en zonder enig gevoel voor menselijkheid: boeven, bandieten, bedriegers die één doel hebben: snel rijk worden met misdaad. Maar sommige mensen doen boosaardige dingen, maar zijn gewoon kleine hosselaars die nooit rijk zullen worden en niet verder komen dan hosselen. Onder zulke mensen heb je individuen met een warm menselijk karakter die hun humaniteit nog proberen te behouden onder onmenselijke omstandigheden. Je kunt je het bijna niet voorstellen, als je ze niet tegenkomt. Maar ik ken er genoeg. Drugsverslaafden die stelen en bedriegen en toch in hun hart goede warme mensen zijn. Ze zijn alleen gevallen in dat ravijn van ellende en daarbinnen moeten ze zien te overleven.

Neem een goede vriend van me. Hij is op jonge leeftijd verslaafd geraakt aan drugs. Hij heeft mensen beroofd en kwam in de gevangenis terecht. Toen hij eruit kwam is hij verslaafd gebleven. Maar hij geeft om zijn kinderen en zijn vrienden.
Ik studeerde nog toen hij regelmatig bij me langskwam. Ik was bezig met mijn eerste boek over de geschiedenis van het verzet tegen het kolonialisme in Suriname. Hij vroeg belangstellend naar mijn onderzoek en ging met me in discussie over mijn resultaten. Hij had behoefte aan vriendschap en intellectueel debat, maar zijn verslaving verhinderde dat hij daar iets aan kon doen.

Een vriend in Suriname vertelde me het verhaal van de bedelaars die hem op straat aanspraken: “Heb je een kwartje voor me?” “Mag ik alsjeblieft geld voor een stuk brood?”
Hij vertelt: “Ik scheep zulke mensen altijd af. Laten ze gaan werken. Ik werk toch ook om mijn gezin te verzorgen?”
Op een dag wilde hij een grap uithalen met een bedelaar. De man vroeg hem: “Heb je een gulden voor me?”
Hij antwoordde: “Ik heb zelf problemen. Heb jij niet wat geld voor me?”
De bedelaar nam al het geld dat hij in zijn handen had en gaf het aan mijn vriend.
Die vertelt: “Ik was geschokt. De man had medelijden met me en gaf me gewoon het geld. Hij geloofde me echt, terwijl hij ziet dan ik een auto heb. Wat doe je in zo’n situatie? Als je het geld aanneemt, ben je een schoft. Als je het teruggeeft, dan ben je ook een schoft om een loopje te nemen met die man die in ellende zit? Ik heb me kapot geschaamd en ben weggegaan.”

De bedelaar hoeft geen boef of bandiet te zijn. Maar drugsverslaafden zijn dat vaak wel.
Zulke mensen roepen tegenstrijdige gevoelens bij me op.
Enerzijds is er de weerzin van hun misdaad, een beroving, de verkoop van drugs, het toebrengen van schade aan mensen die onschuldig zijn. Ik ben zelf ook slachtoffer geweest van een poging tot beroving op straat door een drugsverslaafde man.
Anderzijds krijg je medelijden met die mensen die vechten om hun liefde voor hun kinderen te tonen en niet kwijt te raken.
Waarom? Ik weet het niet. Misschien is het omdat ik zulke mensen persoonlijk ken. Misschien is het de gedachte dat het mij of ieder ander kan overkomen om zulke pech in je leven te hebben. Misschien is het een kwestie van de wens om menselijkheid te zien in onmenselijke situaties. Ik weet het niet.

Sandew Hira