Column: 'Ik ben, omdat wij er zijn'

Ze is een beeldschone vrouw van eind dertig, begin veertig. Ze maakt zich op voor haar huwelijk. Ze zet haar sieraden op: oorbellen en een halsketting. Ze pakt ze uit een doos van de Indiase juwelier Tanishq. Haar lach is betoverend mooi. Een klein meisje van ongeveer 8 jaar kijkt om de hoek en loopt naar haar toe. Dat meisje is heel schattig. De vrouw tilt haar op en zet haar op een bank waar het meisje blij en vrolijk staat. Ze zet een scheef sieraad op het hoofd van het meisje rechtop.

Ze zijn duidelijk heel erg blij. Dan komt een huwelijk in beeld. Haar aanstaande man, een knappe jonge vent, zit in de maro, de huwelijkstent voor een Hindoe bruiloft. Hij zit en wacht op haar. Zij komt binnen met het meisje aan haar hand. Het meisje gaat zitten aan de zijkant. De vrouw gaat naast haar bruidegom zitten. De rituelen worden voltrokken. De man en de vrouw worden met een stuk linnen aan elkaar verbonden en moeten het ritueel van de zeven rondes uitvoeren; zeven keer in de maro rondgaan. Dan komt het meisje in beeld. Ze wil meedoen met de rondes.
Ze roept: “Ma!” Oh, de vrouw is dus haar moeder. “Ma, ik wil ook meelopen in de rondes.”
De moeder maant haar om stil te zijn. Ze kijkt heel teleurgesteld.
Haar aanstaande stiefvader kijkt naar haar en zegt tegen het meisje: “Kom!” Ze is dolblij en stapt op om te belanden in de armen van de stiefvader. Samen voltooien bruid, bruidegom en dochter het ritueel. Ze gaan zitten. Iedereen is blij en uitgelaten. Een reclamestem zegt: 'A wedding to remember'. Het is een reclamefilmpje van een Indiaas juweliersbedrijf die je kunt bekijken op YouTube. Het juweliersbedrijf is onderdeel van het grote Tata-concern, één van de oudste en grootste ondernemingen van India. De oude gerespecteerde Tata brengt zo’n reclame op de buis!

Niks bijzonders, zou je zeggen; behalve als je enigszins bekend bent met het Hindoe-huwelijk. Het ritueel van de zeven rondes is het ultieme symbool van het weggeven van de ongehuwde dochter – die uiteraard maagd is – aan de bruidegom.

Dit reclamefilmpje is een bom onder een eeuwenoude traditie. Het is de vraag of het een atoombom is die oude tradities wegblaast of een verfbom die oude tradities voorziet van een nieuwe frisse look.

Hier ligt een dilemma in alle godsdiensten. Mag je eeuwenoude rituelen aanpassen aan de moderne tijd? Komt hiermee de godsdienst op losse schroeven te staan of wordt haar fundament juist verstevigd in een tijd waarin mensen twijfelen aan het bestaansrecht van godsdiensten?

In het reclamefilmpje is duidelijk dat het niet om een jonge maagd gaat. De vrouw heeft een dochter. Het is mogelijk dat het paar een kind had voordat ze besloot om te trouwen. Het is waarschijnlijker dat de vrouw opnieuw het huwelijksbootje instapt, terwijl ze een kind heeft van iemand anders. Een kind dat ook nog eens het ritueel van de zeven stappen uitvoert met moeder en stiefvader. Ongehoord!

De Hindoe rituelen waren bedacht in de tijd dat het huwelijk gesloten werd tussen een meisje en jongen die niet eerder getrouwd waren geweest. Al die stappen in de rituelen hebben een betekenis die deze verhouding bevestigen en bezegelen.
Hetzelfde geldt voor rituelen in andere godsdiensten. De huwelijksrituelen zijn gebaseerd op het concept van heteroseksualiteit: mannen trouwen met vrouwen.

Maar nu zijn de verhoudingen tussen de seksen veranderd. De verhouding waarbij jonge heteroseksuele mensen als maagd het huwelijk ingaan, bestaat amper meer. En misschien is dat goed. Ik zeg altijd tegen jonge mensen: “Het is beter dat je seks hebt voor het huwelijk, want het is niet zeker dat je daarna nog krijgt.” Dat hangt ervan hoe je huwelijk uitpakt.

Wat betekent dit voor rituelen die gebaseerd zijn op oude verhoudingen tussen de seksen? Moeten de mensen die rituelen niet meer gebruiken omdat ze niet passen bij de nieuwe verhouding? Moeten de rituelen gewoon gebruikt worden en de betekenis veranderd worden? Moet je de vorm uitvoeren en de inhoud achterwege laten (maagdelijkheid, één keer trouwen, heteroseksualiteit)? Moet je nieuwe rituelen bedenken? Wie heeft de autoriteit om vanuit de religie die nieuwe rituelen te bedenken? Wat is de verhouding tussen verandering en continuïteit?

Het zijn moeilijke vragen. Ik ben niet religieus, maar dat betekent niet dat ik er geen mening over mag hebben. Het is gemakkelijk om te zeggen: de tijden veranderen en rituelen moeten maar mee veranderen. Maar wat is de waarde van een ritueel als je de betekenis ervan weghaalt en alleen de vorm behoudt?
We hebben hier te maken met het grote filosofische vraagstuk van identiteit. Wat maakt dat je bent wie je bent? De Franse filosoof Rene Descartes heeft in 1637 een boek gepubliceerd over de juiste methode om de waarheid te vinden. Daarin verkondigde hij de stelling: “Ik denk, dus ik ben.” De stelling sloeg op het onderwerp van de epistemologie, de leer van kennis. Maar Afrikaanse filosofen uit de Unbuntu-filosofie hebben een variant hierop gemaakt: “Ik ben, omdat wij er zijn”. Dit slaat op de verhouding tussen individu en gemeenschap.

Een gemeenschap heeft een bepaalde identiteit. Religie is bij veel gemeenschappen een basis voor identiteit. De verhouding tussen individu en gemeenschap is vastgelegd in de religieuze geschriften en rituelen.
Stel je bent homo, of niet meer maagd, maar je wilt deel blijven van die gemeenschap en ook met die gemeenschap de belangrijke fasen in je leven delen, zoals een huwelijk. Je huwelijk is voor jou de bezegeling van je geluk. Je wilt deel zijn van de gemeenschap en dat tot uiting brengen in de voltrekking van je huwelijk met de gebruikelijke rituelen. Maar de inhoud van de rituelen sluiten helemaal niet aan bij je levensstijl. Moet je accepteren dat de inhoud verloren zal gaan teneinde de vorm te behouden, omdat identiteit primair tot uitdrukking komt in de vorm en niet in de inhoud?
Moeilijke vragen toch? Denk daar maar eens over na.

Sandew Hira